Het Parool / Kunst & Media (29 februari 2012)
Kunstenaar Güler Ates liet zich voor haar foto’s en videokunst inspireren door mysterieuze, gesluierde vrouwen, en het lichtgebruik van de Hollandse meesters.
DANIËL BERTINA
Het werk van de Turkse kunstenaar Güler Ates (Mus, 1977) is een uitputtingslag. Als ze eenmaal, na een maandenlange voorbereiding en onderzoek, het testen van het licht, veel inlezen en praten met haar modellen écht begint met filmen en fotograferen, werkt ze non-stop door. “Ik geniet van al die opgebouwde intensiteit en de energie die samenkomt,” zegt Ates. “Mijn kunst draait om het vastleggen van een uniek, eenmalig moment waarin alles lijkt samen te vloeien. Na meer dan twee maanden grondig plannen ram ik vaak in een dag of vier al mijn ideeën eruit. Soms vergeet ik zelfs te eten of drinken, en staan mijn modellen te trillen van kramp en vermoeidheid. Maar juist door die uitputtingslag kan je de allermooiste beelden vangen.”
In haar eerste solotentoonstelling in Nederland toont Ates een serie van verstilde foto’s en videokunstwerken, getiteld Unveiling the veil (ontsluiering van de sluier). Mysterieuze en amorfe vrouwenfiguren gewikkeld in allesbedekkende sluiers, en geportretteerd in donkere interieurs van Britse herenhuizen. Als geestverschijningen. Unveiling the veil is tot en met 23 maart te zien bij Marian Cramer Projects, op afspraak.
“Ik vind sluiers heel sensueel en intrigerend,” zegt Ates. “In mijn werk gebruik ik ze als een manier om de kijker nieuwsgierig te maken naar de vrouw die eronder zit. Voor mij zijn sluiers en hoofddoeken ook geen symbolen van vrouwenonderdrukking. In het pre-islamitische Byzantium en Mesopotamië was het juist een voorrecht om een sluier te mogen dragen: alleen vrouwen van hoge stand hadden het recht om zich te verhullen. In Turkije wordt al sinds 1920 de discussie over de sluier vooral gebruikt om – over de ruggen van vrouwen – symboolpolitiek te bedrijven. Dat heeft weinig te maken met oprechte bezorgdheid over vrouwenrechten.”
Op haar negende verhuisde Ates met haar ouders van haar geboorteplaats Mus, een Koerdische stad in Oost-Turkije, naar het kosmopolitische Istanboel. Ze voelde zich jarenlang totaal ontheemd. Ze sprak de taal niet, en in die moderne stad bleven haar ouders krampachtig vasthouden hun tradities. Ates: “Kunst was voor mij een ontsnapping: een manier om mezelf als zelfstandige vrouw verder te ontwikkelen.”
Ondanks de bezwaren van haar ouders besloot Ates schilderkunst te gaan studeren aan de Marmara universiteit in Istanboel. Maar ook op de kunstacademie was ze niet op haar gemak. “Ik kon me moeilijk schikken in de enorm gepolitiseerde sfeer daar. Als je niet in de hokjes links, rechts, of islamitisch paste, dan viel je overal buiten. Veel te benauwend.”
In 1999 verhuisde ze in haar eentje naar Londen, wist daar wél goed te aarden, en studeerde schilder- en zeefdrukkunst aan de Wimbledon School of Art en de Royal College of Art. Sindsdien exposeerde ze in Japan, India en de Verenigde Staten.
Tijdens haar werk bij The National Gallery stuitte ze op de schilderijen van de Hollandse meesters. Vooral het lichtgebruik van Johannes Vermeer maakte diepe indruk, en dat werkte door in Unveiling the veil. Zo heeft de sluier in haar foto Blue pigment de kleur ultramarijn: het iconische felblauwe pigment – afkomstig uit Afghanistan – dat Vermeer gebruikte in zijn werk. Ates: “Door Vermeers prachtige contrasten van licht en donker lijken in zijn schilderijen de kleuren meer naar voren te worden geduwd. Dat probeer ik ook.”
In haar kunst geniet Ates van de aandacht voor kleine details. Al de sluiers en stoffen in haar foto’s zijn handgemaakt en ze werkt zonder kunstmatig licht. “Soms maak ik het me bewust extra moeilijk door te fotograferen via spiegels. Dan raak ik helemaal gedesoriënteerd, waardoor ik erop moet vertrouwen dat ik intuïtief de juiste beslissingen zal nemen. Maar zo komt mijn beste werk tot stand.”
Güler Ates: Unveiling the veil. Marian Cramer Projects, Chopinstraat 31. Te zien op afspraak t/m 23/3