De Japanse kunstenaar Rumiko Hagiwara gefascineerd door culturele misverstanden. ‘Die verwarring is vaak het begin van iets moois’.
DANIËL BERTINA
Rumiko Hagiwara (Tomioka, 1979) gebaart naar een enorme print van een foto aan de muur van Jeanine Hofland Contemporary Art, met de titel Photo of A4 paper. Inderdaad: het is een gigantische foto van een wit A4’tje. Ze lacht verontschuldigend. “Sorry, het is een Japanse standaardreflex: de hele tijd mezelf excuseren, vooral als ik me even geen houding weet te geven. Of als ik over mijn kunst moet praten.”
“Ik probeer kunst te maken van dit soort herkenbare, alledaagse voorwerpen, en die op een verstilde, poëtische manier te laten zien. Zodat de toeschouwer met een nieuwe blik naar de werkelijkheid kan leren kijken. En ja, mijn werk draait ook vaak om een visuele grap; in dit geval een knipoog naar ultra-minimalistische conceptuele kunst.”
In 2005 kwam Hagiwara naar Nederland voor een opleiding aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag, en later belandde ze op de AKV St. Joost en de Rijksacademie in Amsterdam. Haar werk was onder andere te zien in Sarajevo, Xiamen, Tokio en Verona. Tot 12 april is haar solotentoonstelling If you make that kind of joke, then we call it a lie – met videowerk, fotografie, tekeningen en installaties – te bezoeken bij Jeanine Hofland Contemporary Art.
Hagiwara is net terug van een werkperiode in Antwerpen, waarbij ze zich verdiepte in de humorverschillen tussen het Westen en het Oosten. Hagiwara: “Veel Japanners snappen niets van sarcastische humor. Ze beschouwen een sarcastische grap als een feitelijke leugen, vandaar de titel van mijn tentoonstelling If you make that kind of joke, then we call it a lie.”
“Toen ik voor het eerste kennismaakte met Nederlandse humor en het zeikerige Amsterdamse sarcasme, was ik me de hele tijd aan het verontschuldigen dat ik er niets van begreep. Maar dat gevoel van ongemak was vooral een trigger om aan het werk te gaan. Die verwarring is vaak het begin van iets heel moois. Het geeft een prikkel om weer met hernieuwde aandacht in het leven te staan.”
Verkeerd begrepen humor dwingt je op een andere manier naar de realiteit te kijken, zegt Hagiwara. “Westerse humor is recht voor z’n raaps en vaak ook een brain game. Aziatische humor is fysieker, heel indirect, en wordt vaak gebruikt om confrontaties juist te vermijden. Alles gaat via een omweg. Dat probeer ik ook met mijn kunst. Mijn werk biedt altijd verschillende perspectieven, soms alleen al dankzij de titel.”
Ze loopt naar een grote stapel papier, en grijnst. Honderden witte vellen met een geprint, gitzwart vierkant. Hagiwara: “Op elk vel staat de zin Stay here, maar elke letter is bovenop de andere afgedrukt. Ik ontdekte bij toeval dat je dan een perfect zwart vierkant krijgt.” Een ander werk, Foggy Antwerp, lijkt niets meer dan een grijs vlak met een klassiek houten lijstje, maar het is een mislukte landschapsfoto van Antwerpen bij dichte mist. Hagiwara: “Echt waar. Het was een prachtig panorama. Dat moet je maar van me aannemen.”
Veel van haar werk ontstaat bij toeval, zoals Name garden. Een foto van een Praags park in het najaar, waarin alle planten zijn doodgevroren en verdwenen. Het enige wat resteert zijn de schots en scheve naambordjes. Hagiwara: “Toen ik hierop stuitte vond ik het tegelijkertijd vervreemdend, mistroostig en geestig. Als je je een beetje erin traint kan je overal in je omgeving van dit soort prachtige, absurdistische beelden ontdekken. Ik hoop dat mijn kunst de toeschouwer die manier van kijken kan aanleren.”
Hagiwara kwam naar Nederland om zich te richten op de vrije, conceptuele kunst, want haar opleiding in Japan was te streng en formeel. “Ik wilde ontsnappen uit die verstikkende sociale hiërarchie. Wat dat betreft is Amsterdam echt een verademing. Op de academies komen hier allemaal internationale kunstenaars samen in een open sfeer, en mensen zijn goed op de hoogte van de meest recente ontwikkelingen in de kunsten. Zo leren we van elkaar, allemaal in ons gebroken Engels, met alle bijbehorende misverstanden. Dat is uniek aan deze stad.”
Rumiko Hagiwara: If you make that kind of joke, then we call it a lie. Jeanine Hofland Contemporary Art, De Clercqstraat 62, te zien t/m 12/4. www.rumikohagiwara.com / www.jeaninehofland.nl
Het Parool / Kunst & Media (27 februari 2014)