Kunstenaar Dries Verhoeven presenteerde zijn nieuwste werk, Life Streaming, op het Festival aan de Werf in Utrecht. Bijzonder ervaringstheater over een ontmoeting met een wildvreemde, 8765 kilometer verder weg. Dankzij het internet.
MARK ZAREMBA en DANIËL BERTINA
Het water komt onverwacht. Kreten van ontsteltenis klinken als de eerste klotsende stromen de voeten nat maken. Sommige mensen grijpen hun spullen van de grond, in de ijdele hoop ze droog te houden. Tot hun opluchting stijgt het water niet verder. Ze kijken elkaar aan. Voor zich zien ze de totale verwoesting. Nadat Sri Lanka in 2004 was getroffen door de reusachtige vloedgolf van de tsunami, bleven langs de kust duizenden lege huizen zonder ramen, deuren of dak achter. Als geraamtes. Verspreid over Zuidoost-Azië vielen honderdduizenden doden.
Alleen dit is niet echt Sri Lanka. Het is een simulatie. We zitten met dertien andere bezoekers in een grote container op een grasveldje vlakbij de Utrechtse Stadsschouwburg, ieder in een callcenter-achtig hokje, achter een computer met webcamera en koptelefoon. Op het beeldscherm worden we hartelijk toegelachen door vijftien performers in Ski Lanka.
Dit is Life Streaming: het bijzondere ervaringstheater van kunstenaar Dries Verhoeven. Een voorstelling over oprecht menselijk contact, in een wereld die door het internet in toenemende mate is verbonden. De voorstelling ging zaterdag 22 mei in première op het Festival aan de Werf, en reist in juni naar het Lift Festival in Londen. Van 7 t/m 18 augustus is Life Streaming weer in Nederland te zien op Theaterfestival Boulevard in Den Bosch. De voorstelling is Engelstalig.
In Life Streaming vallen twee verschillende werelden samen, hemelsbreed zo’n 8765 kilometer van elkaar verwijderd. Voorafgaand waren we verwelkomd door Dries Verhoeven zelf. En gewaarschuwd: ”U mag ook uw schoenen uittrekken”. We namen plaats in de container, ieder in zijn eigen hokje. Koptelefoon op.
”Araru, Aribaru,” zingen de Sri Lankanen. Een mantra voordat de show echt begint. Op het scherm verschijnen hokjes, met daarin bewegende beelden van zingende monden: 14 mannen, 1 vrouw. Ze knijpen hun neus dicht. Dan wordt iedere toeschouwer individueel met zijn contactpersoon verbonden, en wordt het stil in de container. Een blanco beeldscherm. De zin ”Dit verhaal gaat over jou en mij” verschijnt letter voor letter in beeld.
”10:04, jouw tijd”
”Dit zijn de eerste woorden die ik je schrijf.”
”We hebben allebei geen schoenen aan.”
”Ik ken je niet.”
Er verschijnt een afbeelding van een jongen in T-shirt met kort donker haar en grote, diepe ogen. Hij zit geposeerd achter een tafel, alsof hij wacht op het afdrukken van een foto. Maar het is een filmopname. “Dit ben ik.” Het duurt even voordat het duidelijk wordt dat het de bedoeling is om een gesprek met deze wildvreemde aan te gaan. Voorzichtig beginnen de bezoekers in Utrecht terug te tikken.
Al snel blijkt dat Life Streaming veel meer is dan een anonieme internetchat. Het gesprek met de Sri Lankanen wordt af en toe onderbroken door filmbeelden, muziek, geluidseffecten en fragmenten van een poëtische tekst over de schoonheid van Sri Lanka en haar inwoners. De voorstelling volgt een duidelijke structuur van proloog, twee hoofdstukken, een intermezzo, een derde deel en een epiloog. Zoals de titels van de hoofdstukken al aangeven (van 112 meter verwijderd van de kust, tot het laatste deel: 10 meter tot de kust) bewegen we ons naarmate de voorstelling vordert steeds meer richting water.
We maken contact, 75 minuten lang. Kumudithe, een fragiel ogende jongen van een jaar of twintig, woont nog bij zijn ouders. Hij verloor zijn beste vriend bij een zelfmoordaanslag. Waren dat de Tamil Tijgers? Ja, hij knikt. Wassa, student in Colombo, vertelt dat de kapotte huizen – verwoest door de tsunami – met opzet blijven staan. ”Het herinnert ons eraan dat niets blijvend is. Het water kan ieder moment terugkomen. Toch bouwen we geen dijken, want we geloven dat het water moet kunnen gaan waar het gaan wil. Niemand wil dat een vloedgolf die op zijn huis had moeten komen bij iemand anders dood en verderf aanricht. Die golf is voor jou bedoeld.”
Plotseling wordt er gevraagd: ”Waar woon je?” De Sri Lankanen zoeken het adres op via Google Maps, zoomen in, en wijzen met een muis aan wat ze interessant vinden. ”Waar kun je hier zwemmen?” Even later wordt het gesprek persoonlijker: ”Heb jij weleens een dierbare verloren? Ik ben heel bang dat het water terugkomt. De mensen in dit land geloven dat je na je dood kan terugkeren als een kat, of een koe. Wat denk jij?”
Als intermezzo doen we een lullig dansje op de klanken van een Hindi popsong. Op het beeld verschijnt weer het rasterwerk met de vijftien Sri Lankanen, swingend van links naar rechts. In Utrecht doen we mee.
Er verschijnen ook tekstfragmenten die van te voren zijn opgesteld, omdat ze als blokken in één keer op het scherm verschijnen, in plaats van woord voor woord. Ze lijken aan te sturen op een vraag om financiële steun, zoals: ”Hoeveel geld heb je op je rekening?” – begeleid door bombastische filmmuziek. Maar dan neemt Wassa het weer over en begint over iets anders. ”Zal ik je een kaart sturen?”
”Weet je, ik wil jouw medelijden eigenlijk helemaal niet,” zegt Kumudithe, terwijl hij glimlachend achterover leunt. ”Weet je wat ik wil? Ik wil dicht bij de zee kunnen slapen, en het ruizen van de golven horen.” ”Maar van de overheid mag niemand meer binnen 100 meter van het strand wonen,” zegt Wassa. ”Alleen toeristen mogen daar slapen, die hebben toch een verzekering.”
Het beeld verspringt naar een video opname van Kumudithe onder de blauwe dekens in een hotelbed. Zo lezen we: slechts tien meter verwijderd van de vloedlijn. ”Hoe zou dat water voelen?” grijnst hij. Ergens in onze container gaat een stortbak open en warm zeewater gutst over onze voeten. ”Dit was een fijn gesprek, dank je wel.” De Sri Lankanen zetten hun koptelefoons af. Achter hen zijn er deuren opengegaan. Langzaam wandelen ze van ons vandaan, het strand op, de zee in.
Dries Verhoeven schept met Life Streaming een bijzonder gevoel van intimiteit en afstand, vaak tegelijkertijd. Je bent je als toeschouwer constant bewust van dit contrast, maar soms valt het heel even weg. Deze interactie een terugkerend thema zijn werk. Verhoeven begon zijn carrière als theatervormgever en maakte prachtige decors voor regisseurs Ira Judkovskaja, Marcus Azzini en Lotte van den Berg. Sinds 2002 is hij zich gaan ontwikkelen tot zelfstandig kunstenaar.
Zijn voorstellingen bevinden zich op het grensgebied tussen theater en beeldende kunst, waarbij toeschouwers vaak een hele actieve rol in de voorstelling hebben. Zo toonde hij de vorige editie van het Festival aan de Werf zijn filminstallatie De Grote Beweging (2006), waarin nietsvermoedende bezoekers zélf een voor een het beeld in kwamen gewandeld. Ervaringstheater, zoals hij het noemt.
Door deze insteek heeft Verhoevens altijd een duidelijke sociaal-maatschappelijke dimensie. Hij probeert, door de toeschouwers onderdeel te maken van de voorstelling, hen bewust te maken van zijn of haar context. In de visie van Verhoeven staat de mens niet alleen, maar is een actief, vormend onderdeel van het geheel, en draagt daarom ook een verantwoordelijkheid ten opzichte van de rest van de wereld.
Life Streaming is zo een spannend – want subtiel – commentaar op ontwikkelingshulp. ”Waarom denken wij altijd dat mensen in landen als Sri Lanka onze hulp nodig hebben?,” zegt Dries Verhoeven (1976) na afloop. Volgens hem is dit de belangrijkste vraag in de voorstelling. ”Ik ben er twee maanden geweest. Vaak werd ik door wildvreemden aangestaard. Wat moet je van me, dacht ik. Maar misschien was dat gewoon nieuwsgierigheid. Door mijn publiek 75 minuten met een persoon in Sri Lanka te laten praten kunnen dat soort gevoelens worden afgetast.”
Het feit dat de performers uiteindelijk heel duidelijk zeggen dat ze niet zitten te wachten op ons medelijden, nadat we eerder juist hebben ingebeeld hoe afschuwelijk zo’n tsunami wel niet moet zijn, is heel ontnuchterend. Ontwikkelingshulp is in veel gevallen anoniem en vaak een manier om het eigen geweten te sussen, of het is een verkapte vorm van culturele arrogantie: wij Westerlingen zullen die achterlijke sloebers wel even laten zien hoe ze hun land moeten opbouwen. Juist door het persoonlijke contact maakt Life Streaming veel meer indruk dan een zwaar aangezet reclamespotje met huilende kinderen.
Toch is dit een beperkt engagement, want het is de vraag hoeveel bezoekers uiteindelijk ook echt de stap maken om zich duurzaam in te spannen voor de Sri Lankanen. Zeker wanneer deze zeggen onze hulp eigenlijk niet te willen. Life Streaming is een voorstelling die uiteindelijk een fascinerend gevoel van onbehagen veroorzaakt, omdat uiteindelijk de economische, culturele en geografische kloof tussen de Nederlandse bezoekers en de performers in Sri Lanka onoverbrugbaar is. Daar kan geen enkele high speed internetverbinding iets aan veranderen.
Verhoeven weet dan ook niet of het project in materiële zin iets oplevert voor de Sri Lankanen. ”Misschien zijn er mensen die geld overmaken, wie weet. Ik praat zo weinig mogelijk met mijn bezoekers na afloop. Veel mensen willen de ervaring met zich meenemen en voor zichzelf houden. Sommigen komen uit zichzelf naar me toe om te vertellen dat het mooi of bijzonder was.”
De spelers krijgen overigens gewoon betaald voor hun werk. Ze zijn geworven toen Verhoeven in Sri Lanka was. ”Het zijn vooral studenten die elkaar via Facebook tipten voor deze klus. Ze vinden het leuk, houden er een mooie ervaring aan over en verdienen er ook nog wat aan. Sommigen komen er zelfs helemaal voor uit de hoofdstad naar de oostkust gereisd.”
Life Streaming biedt – niets meer en niets minder – een tijdelijke, persoonlijke ervaring van verbondenheid. Sommige bezoekers zijn na afloop duidelijk geëmotioneerd door het contact. Er is mogelijkheid om nog wat laatste berichten achter te laten. Daar wordt veel gebruik van gemaakt, de toetsen blijven ratelen. Sommigen wisselen zelfs contactgegevens uit. Langzaam beginnen de eerste mensen met de broekspijpen omhoog getrokken naar de uitgang te waden – in gedachten verzonken. Het water is nog steeds niet weg.
www.festivaladwerf.nl
www.gatindetijd.nl
www.domeinvoorkunstkritiek.nl