Het Parool / Kunst & Media (19 juni 2012)
In de tentoonstelling Koeraaj koeraaj tonen filmmaker Marjoleine Boonstra en schrijver Céline Linssen momenten van verstilling in het barre landschap van Centraal-Azië.
DANIËL BERTINA
Zand, stof, zout en fel licht. In de foto’s van Marjoleine Boonstra (1959) is de droogte bijna te proeven. Aan de kraakwitte muren van de nieuwe, immense expositieruimte van Galerie Witteveen hangen foto’s van afgehakte geitenpoten onder een kleedje, broeierig donkere interieurs, waar het licht messcherp doorheen snijdt, tot de kurkdroge, uitgestrekte steppen. In haar tentoonstelling Koeraaj koeraaj toont Boonstra in foto’s en vijf korte films de verstilling van het onherbergzame landschap van Centraal-Azië. Waar mensen ondanks alles proberen te overleven.
Koeraaj koeraaj is tot en met 14 juli te bekijken. “Ik ben al heel lang verliefd op Rusland en Centraal Azië,” zegt Boonstra. “Ik ben er vaak geweest, en het blijft aan me trekken. Die streek en de mensen die er leven zijn heel direct en puur.”
Na talloze reizen door Rusland en Centraal-Azië belandde Boonstra in Oezbekistan. Daar zag ze hoe het Aralmeer grotendeels was drooggevallen vanwege de irrigatie van de katoenplantages. Lokale schippers waren noodgedwongen vertrokken of boer geworden, maar leken allemaal terug te verlangen naar het uitgestrekte water. Samen met schrijver Céline Linssen (1958) gebruikte ze dit thema als vroege inspiratie voor Koeraaj koeraaj.
Vóór dit project had Boonstra Linssen al eens benaderd met een ander idee: om samen de roman Dzjan te verfilmen, een werk van de Russische schrijver Andrej Platonov (1899-1951). Linssen was niet enthousiast. “Ik vond het een verschrikkelijk deprimerend boek. Toch was er één scène die me enorm aangreep. Op een gegeven moment rolt een koeraaj – zo’n rollende struik uit Westernfilms – achter de hoofdpersoon aan. Hij gaat ernaast zitten, aait die stekelige plant en voelt zich plotseling helemaal verbonden met de natuur.”
De koeraaj sleurt van alles mee, zegt Linssen. “Maar laat ook zaadjes en nieuw leven in de bodem achter. Dat vonden we allebei een prachtig beeld, waarmee we de onderlinge samenhang tussen mensen konden illustreren. Zo ontstond een serie verhalen waarin de langsrollende koeraaj steeds weer opduikt als verbinding tussen de personages. In een anoniem fantasieland, ergens op de kurkdroge steppen van Centraal-Azië.”
Koeraaj koeraaj begon als filmscript. Al snel nam het project andere vormen aan, want hoewel het Nederlandse Filmfonds direct geld toekende, bleek de buitenlandse financiering wat langer te duren dan verwacht. Op basis van het script schreef Linssen vervolgens een aantal nieuwe verhalen, geïnspireerd op de dromerige foto’s en de mystieke verhalen die Boonstra had verzameld.
Willem van Zoetendaal verwerkte dit alles tot het fotoboek Koeraaj koeraaj, en Galerie Witteveen bood plaats voor de bijbehorende tentoonstelling. Ook de filmversie kreeg nieuw leven ingeblazen. In oktober begint Boonstra met de opnames.
Een opvallend aantal foto’s in de tentoonstelling heeft door bewegingsonscherpte een fascinerend, wazig effect gekregen. Dat is een hele bewuste keuze, vertelt Boonstra: “Als toeschouwer ervaar je zo de kleuren veel directer en intuïtiever. Zo komt de sfeer voorop te staan, en niet de details.” Linssen haakt in: “De foto’s krijgen daardoor een spannende ongrijpbaarheid. Ze laten heel veel aan de verbeelding over, net als mijn teksten. Zo ontstaat er iets tussen de tekst en de beelden, in de fantasie van de kijker en lezer.”
Boonstra: “We proberen de toeschouwers alle ruimte te geven om vrij te fantaseren. Koeraaj koeraaj kent geen dictatuur van slechts één verhaal.”
Boonstra is al jarenlang gefascineerd hoe mensen zichzelf staande kunnen houden in de meest onmogelijke situaties. Het is een terugkerend thema in haar werk. Zoals in haar films voor de Humanistische Omroep, of haar online filmproject Keep on steppin’ – waarvan vijf korte films te zien zijn in de tentoonstelling.
“In mijn werk probeer ik te laten zien hoe mensen illusies en verhalen gebruiken, om zichzelf te troosten of zich even los te maken van de realiteit. Om zo het leven beter aan te kunnen, of betekenis te geven aan het bestaan. Om even op adem te komen. Dat heb ik op talloze plaatsen ter wereld gezien: in het door orkaan Katrina verwoeste New Orleans, in de bloederige Afghaanse oorlogsgebieden, of op de uitgedroogde steppen van Oezbekistan.”
Linssen: “Ik ben niet zo’n reiziger als Marjoleine. Ik ben nog nooit in Centraal-Azië geweest. Ik heb de verhalen bedacht op basis van de foto’s en anekdotes van Marjoleine. Als ik er zélf was geweest was mijn fantasie vast doodgeslagen.”
Marjoleine Boonstra en Céline Linssen. Koeraaj koeraaj. Galerie Witteveen, Konijnenstraat 16. Te zien t/m 14 juli www.marboni.nl