Het Parool / Kunst & Media (4 mei 2013)
Met kunstproject 07:05:1945 reconstrueert Ronald van Tienhoven de tragische schietpartij op de Dam, twee dagen na de bevrijding, waarbij tientallen mensen om het leven kwamen.
DANIËL BERTINA
“In totale paniek probeer je alles om het vege lijf te redden, dat is van alle tijden,” zegt kunstenaar Ronald van Tienhoven (Den Haag, 1956). Hij wijst naar een zwart-witfoto, waarop negen mensen proberen te schuilen achter een lantaarnpaal op de Dam – hurkend, liggend en samengepropt. Een klein meisje staat alleen en onbeschut middenin de kogelregen.
De foto is genomen op 7 mei 1945, toen 10.000 Nederlanders naar de Dam waren gekomen om de Duitse capitulatie te vieren. Maar toen begon de ellende, zegt Van Tienhoven. “Leden van de Binnenlandse Strijdkrachten probeerden op de hoek van de Nieuwezijds Voorburgwal en de Paleisstraat een paar Duitsers te ontwapenen. Eentje weigerde, want alleen de Canadezen hadden die bevoegdheid. Toen werd hij neergeschoten. Een groep Duitse militairen van de Kriegsmarine zag dit alles gebeuren vanuit de Groote Club op de Dam. Ze hadden het gevoel dat ze van alle kanten werden bedreigd, mogelijk is er ook door een BS’er op de Groote Club geschoten. Ze openden het vuur. In de chaotische schietpartij stierven tientallen mensen en vielen honderden gewonden.”
Van Tienhoven raakte gefascineerd door deze dramatische gebeurtenis en de grote hoeveelheid beschikbare foto’s – onder andere gemaakt door Cas Oorthuys, Wiel van der Randen en Willem Leijns, en de vele onbeantwoorde vragen over het incident. In het kunstproject 07:05:1945 toont hij een reconstructie van de historische schietpartij. Door middel van drie zorgvuldig nagemaakte objecten en een enscenering van één van de iconische foto’s. 07:05:1945 wordt 7 mei geopend op de Dam, en is daar een maand lang te bekijken.
Foto’s zoals die van Leijns zijn nét schilderijen van Jeroen Bosch, zegt Van Tienhoven. “Het zijn hele gelaagde beelden, die een soort tijdloze monumenten zijn geworden. Wat ik aangrijpend vind is de manier waarop die mensen in hun doodsangst een innige relatie kregen met alledaagse objecten in de openbare ruimte. Een simpel draaiorgel, een lantaarnpaal of een kiosk werden opeens beschermende schilden.”
Sinds 1993 maakt Van Tienhoven kunst in de openbare ruimte en werkt vaker op basis van de reconstructie van historische gebeurtenissen. “Het naspelen van geschiedenis is riskant, omdat de kitscherigheid altijd op de loer ligt. Dus ik probeer het zo minimalistisch mogelijk te houden.”
Uit het beeldmateriaal selecteerde hij drie sprekende objecten: twee kiosken en het draaiorgel. Deze werden tot in detail nagemaakt. Van Tienhoven: “Eén kiosk is wit en bevat informatie en beeldmateriaal over de schietpartij. De andere kiosk is zwart als een monoliet, en toont 3D-computersimulaties van de moordwapens. Daarnaast is er het nagebouwde, levensreddende draaiorgel met een enorm ballistisch kogelgat.”
In de witte kiosk zijn foto’s te zien van de ramp, minutieus nagemaakt door Van Tienhoven in zijn studio. Als kunstmatige versies van de echte gebeurtenis. Van Tienhoven: “Zo ontstaat een soort hyperrealiteit die het hier en nu overstijgt. Een maand lang schuif ik 7 mei 1945 de hedendaagse Dam op en vloeien de verschillende tijden samen.”
“Ik hoop dat de toeschouwers hierdoor even op een nieuwe manier naar hun eigen omgeving en de geschiedenis zullen kijken. Daarnaast wil ik een ruimte bieden om over die ramp te praten. Die schietpartij heeft diep doorgewerkt in het leven van talloze Amsterdammers. Het is een levensgroot trauma voor veel mensen.”
Vorig jaar fietste Van Tienhoven op 7 mei over de Dam, enigszins gefrustreerd omdat 07:05:1945 vertraging had opgelopen, en zag daar een vrouw staan met 2 vergeelde foto’s. Het bleek een nabestaande te zijn die aandacht vroeg voor het bloedbad. Haar vader was op de Dam gestorven, maar had daarbij haar broer kunnen redden. “Dat was echt een miniatuur van waar ik mee bezig was,” zegt Van Tienhoven. “Ik vermoed dat dit project straks een stroom verhalen zal losmaken.”
Zelf heeft hij geen nieuwe feiten over het bloedbad boven tafel gekregen. “Johan Wieland en Arthur Rebattu werken met een groep historici en genealogen momenteel als grassroots onderzoeksjournalisten aan een nieuw onderzoek over de schietpartij en het exacte aantal doden – dat is nog steeds onduidelijk. Ik heb me mede door hen laten adviseren, want ik ben geen historicus. Ik schilder liever met de geschiedenis.”
Ronald van Tienhoven, 07:05:1945. Opening 7/5 om 15:00 uur op de Dam. Daar te zien tot 9/6.