De Amsterdamse kunstenaar Ard Doko (22) reisde naar de oerconservatieve Amerikaanse stad Peoria om de bewoners kennis te laten maken met streetart. En om te praten over de kracht van creativiteit bij psychische problemen.
DANIËL BERTINA
Kunstenaar Ard Doko is in gevecht met de Skypeverbinding vanuit Peoria, Illinois. Het beeld hapert en valt om de paar minuten uit. Hij lacht om wéér een hobbel tijdens zijn verblijf in de VS: “Gisteren stond ik buiten te werken, en toen heeft een enorme regenbui m’n doek vernaggelt. Zo zie je maar. Het leven van een kunstenaar is lijden.”
Doko bewerkte ooit als graffitischrijver (onder het alias Mr. 5) de leegstaande muren in zijn geboortedorp Callantsoog. Van pure graffiti met spuitbussen en stencils werd zijn werk steeds veelzijdiger en expressiever. Doko zakte af naar het zuiden en werd opgenomen in de levendige Amsterdamse streetartscene. Vorig jaar annexeerde hij met dertig internationale geestverwanten een leegstaande fabrieksloods op het Oostenburgereiland, voor de groepstentoonstelling Stick Together. Nu maakt hij manshoge, surreële portretten met woeste kleurexplosies – als een soort hallucinerende droombeelden, geïnspireerd op zijn persoonlijke geschiedenis met geestesziekte.
Zijn carrière begon in de VS. Drie jaar geleden ging Doko op bezoek bij familie in Chicago met het plan om ergens – waar dan ook – een tentoonstelling van zijn kunst te regelen. Na honderden handen schudden kwam hij terecht bij Doug en Eileen Leunig van de Central Illinois Artist Organisation (CIAO). Zij gaven hem een kans. Sinds dat eerste Amerikaanse avontuur reist hij jaarlijks naar Peoria om daar kunst te maken en te exposeren, kwamen er uitnodigingen voor tentoonstellingen en live-schildersessies bij diverse galeries in Amsterdam, Oostenrijk, Dubai en Turkije, de prestigieuze Blooom Art Fair in Keulen, en ging hij op tournee langs diverse steden in California. Eerder dit jaar was zijn solotentoonstelling Deathdance of the Frogfish te zien bij Amsterdam Outsider Art Gallery.
Kleur in de grauwe stad
Op uitnodiging van de lokale organisaties CIAO en ArtsPartners werkt Doko sinds 29 september aan een ambitieus straatkunstproject in Peoria. Met als doel: de expressieve Amsterdamse street art groots introduceren in een stad waar kunst in de openbare ruimte nog de kinderschoenen staat. In samenwerking met lokale bewoners was het plan diverse gebouwen en leegstaande panden te voorzien van immense muurschilderingen. Om de grauwe stad meer kleur te geven, en achterstandsjongeren – onder leiding van Doko – een creatieve uitlaatklep te bieden.
Ruim van tevoren ging de stadsraad akkoord, maar op het allerlaatste moment gooide de federale overheid roet in het eten. Onverwacht. Twee dagen vóór aankomst werd het overgrote deel van de beschikbare muren tot historisch erfgoed verklaard.
Skype kraakt als Doko lacht: “Van sabotage is geen sprake, maar het is wel balen. De eerste anderhalve week hebben we als gekken moeten lobbyen en bij raadsleden gepleit voor een versoepeling van de regels. Ik werd van vergadering naar vergadering gesleept. Dat had een heel onverwacht effect, want we kregen opeens véél meer invloedrijke politici en bestuurders te spreken. Met als resultaat dat enorm veel mensen enthousiast werden. Voor volgend jaar hebben we toestemming om een enorm street art festival te organiseren, met kunstenaars die zich inzetten voor maatschappelijke issues. Dat is daar nog nooit gedaan. Ik wil daar ook een stel kunstenaars uit de Amsterdamse scene naartoe halen.”
Toch een kleine overwinning. Want straatkunst wordt in Peoria vaak op één hoop gegooid met vandalisme en totaal niet serieus genomen. Doko: “Dit is grotendeels een oerconservatieve stad met grote tegenstellingen in de leefwerelden van de witte en zwarte bevolking. Ook de religie domineert. Er staan volgens mij meer kerken dan McDonald’s-Restaurants, overal zie je grote billboards met kreten als Jesus Loves You. En er is enorm veel verzet tegen het plaatsen van een standbeeld voor de overleden Richard Pyror – geboren in Peoria en de beste stand-up komiek aller tijden – want de man heeft ‘onzedelijk’ geleefd. Dat soort onzin.”
“Tegelijkertijd ontstaat er langzaam meer begrip en waardering voor kunst en creatieve expressie. Gek genoeg hebben we bij de republikeinse politici meer voor elkaar weten te krijgen dan bij hun democratische collega’s. Dat is hoopgevend.”
Met al dat vergader en gelobby is wel veel tijd verloren. Er moet ook nog kunst worden gemaakt, en Doko heeft nog een krappe week. Dat is té weinig tijd om nog met de lokale bewoners aan de slag te gaan of meerdere gebouwen onder handen te nemen. Hij verzoent zich nu met een compromis. Hij krijgt geen monumentale muur, maar mag wel een enorm billboard (veertig vierkante meter, tien bij vier) beschilderen dat tegen een gebouw naast een drukke stadsweg komt te hangen. Dit wordt het eerste streetartkunstwerk dat in Peoria zo’n grote, legale en permanente plaats krijgt.
Workshops voor achterstandsjongeren
En Doko heeft nog een achterliggende – meer persoonlijke – missie in Peoria: aandacht genereren voor creatieve therapie bij de behandeling van depressie en geestelijke problemen. Hij is ervaringsdeskundige, na een heftige periode met posttraumatische stress en diepe depressie in zijn tienerjaren. Doko: “Mijn familie is Albanees, deels afkomstig uit Kosovo en Macedonië. Toen de oorlog in het voormalige Joegoslavië uitbrak, was er thuis veel spanning en angst over het geweld dat onze familieleden en vrienden te verduren kregen. Daar ben ik bijna aan onderdoor gegaan. Na een mislukte zelfmoordpoging, een absoluut dieptepunt, heb ik mezelf dankzij creatieve therapie – véél tekenen en schilderen – weer hervonden. Graffiti en streetart werden een uitlaatklep voor mijn worsteling met depressie. Ik ben het bewijs dat creatieve therapie levens kan redden.”
Geestesziekte is écht taboe in de Verenigde Staten, zegt Doko. “Dankzij dit project kreeg ik veel aandacht van de lokale media en heb ik veel mensen ontmoet. Aan de hand van mijn kunst kon ik vertellen over mijn ervaringen met depressie, en hoe ik eruit ben gekomen. Er is nu contact gelegd met diverse lokale welzijnsorganisaties voor geestelijke gezondheidzorg, en een aantal scholen met achterstandsjongeren waar ik creatieve workshops wil opzetten.”
“Ja, ik had natuurlijk veel meer willen doen, maar ik ben er wel in geslaagd om op politiek niveau aandacht te krijgen voor street art en creatieve therapie. En dat festival gaat in 2015 echt gebeuren. Mijn Hollandse recht-voor-z’n-raapsheid heeft hier verfrissend gewerkt.”
Nu is hij als een waanzinnige aan het schilderen: een psychedelische collage van dubbele gezichten. Helemaal in het blauw, de kleur van depressie. Doko: “Dit werk gaat over de paradoxale situatie waarin mensen met depressie leven. Vaak blijft het lijden onzichtbaar en dragen mensen altijd een masker. Het wordt nogal een trippy ding, en ik moet flink doorwerken om het op tijd af te krijgen. Volgend jaar kunnen we echt groot uitpakken.”
Het Parool / PS de Wereld (25 oktober 2014)