De derde editie van het Turkey Now Festival, die van start ging in Rotterdam, komt nu ook naar Amsterdam. Drie maanden film, theater en muziek van topartiesten uit Turkije. Een voorproefje uit Istanboel.
DANIËL BERTINA
Als een rondtollende derwisj komt ze binnenzwalken, draaiend om haar as en schaterlachend naar de verzamelde cameracrews van de Turkse roddelpers. De fel geblondeerde Kibariye – flamboyante zangers, trotse Roma en Turks popidool – geeft een persconferentie in een hotel in een grauwe buitenwijk van Istanboel.
Kibariye opent op 4 februari samen met het Rosenberg Trio de derde editie van het culturele festival Turkey Now, in Rotterdam. Het wordt de tweede keer dat ze met de Rosenbergs op de planken staat. De hyperactieve Kibariye springt bijna uit haar stoel: “Het wordt super! super! super!”
Met een filmprogramma in het Tropentheater gaat op 9 februari Turkey Now ook in Amsterdam van start. Drie maanden lang zijn verschillende evenementen te bezoeken. Centraal staat het thema Istanboel als culturele hoofdstad van Europa, maar draait ook om de kruisbestuiving tussen de Turkse en Nederlandse cultuur.
Istanboel als culturele hoofdstad van Europa staat centraal
Turkey Now biedt vooral veel muziek, naast hedendaagse Turkse films en theatervoorstellingen van het Onafhankelijk Toneel en Theater RAST. Artiesten zoals Rojin, Serkan Çagri, Coskun Sabah, Fahrettin Yardin en Sevval Sam – wereldberoemd in Turkije, obscuur in Nederland – brengen de diverse muziektradities van Istanboel naar Nederland. Van popmuziek, rock en experimentele jazz, tot traditionele volksliederen, fasil en religieuze muziek.
Het Turkey Now Festival stamt uit 2007. De eerste twee edities kwamen tot stand in samenwerking met de Istanbul Foundation for Culture and Arts en Stichting Kulsan. Dit jaar deed Kulsan de organisatie alleen, gesteund door de Turkse overheid. Het lijkt of Turkije als kandidaat lidstaat van de Europese Unie met dit festival naast een politieke, ook een culturele ingang probeert te vinden in Fort Europa.
“Turkije is een land van contrasten, niets is eenduidig hier,” zegt consul-generaal Onno Kervers in het Nederlandse consulaat, gelegen aan de krankzinnig drukke winkelstraat Istiklâl Caddesi. Tot diep in de nacht ziet het hier zwart van de mensen: hippe, jonge Istanbulis flaneren langs tot de tanden bewapende politieagenten en diep armoedige zwervers.
“Dit land kent grote inkomensverschillen en ook de mensenrechtensituatie blijft een aandachtspunt,” merkt Kervers kritisch op. “Er is veel verdeeldheid, ook over de toetreding tot Europa.”
Nederland onderhoudt sinds 1612 diplomatieke- en handelsbetrekkingen met Turkije. Het consulaat huist al die tijd in Istanboel. “Ankara is natuurlijk de officiële hoofdstad. Maar Istanboel is happening: het culturele zwaartepunt heeft altijd hier gelegen.”
Met haar 16 miljoen inwoners, in een gebied ter grootte van de provincie Utrecht, wordt Istanboel al eeuwen gezien als een kruispunt tussen Europa en Azië. De Griekse mythologie kent het verhaal van Europa, de dochter van de Aziatische koning Agenor, die door de Griekse oppergod Zeus (in de gedaante van een stier) op zijn rug naar het Westen werd gedragen, over de rivier de Bosporus die de stad doorkruist. Zo kreeg het continent Europa haar naam.
In een restaurant, met uitzicht over deze Bosporus, komt de goedlachse percussionist Fahrettin Yardin binnengelopen. Samen met zijn broer Feruh en een stel muzikale geestverwanten brengt op 19 februari Istanbul sacrée naar het Tropentheater: een samenwerking van muzikanten afkomstig uit de vier grote religieuze groepen van de stad: Sefardische Joden, Christelijke Armenen, Orthodox-Christelijke Grieken en Islamitische Turken.
“Al sinds de Ottomaanse tijd bestaat mijn familie voornamelijk uit militairen,” lacht Yardin, terwijl op de achtergrond vanuit een naburige moskee de aanroep tot gebed klinkt en de misthoorns van de langsvarende Russische olietankers door de stad schallen. “Maar ik heb me altijd gevoed met religieuze muziek, want die is heel complex. Er valt ontzettend veel van te leren.”
“Eeuwenlang leven hier in deze stad verschillende religies samen,” vertelt Yardin over zijn inspiratie voor Istanbul sacrée. Elke groep gebruikt vergelijkbare muzikale patronen, uniek aan Istanboel. “We hebben geprobeerd om met respect met al die liederen om te gaan. Het gaat ons erom de unieke, authentieke stijl en mix van culturen naar Nederland te brengen.”
Van sacraal naar modern is in Istanboel een kleine stap. Het bandje Baba Zula is een verademing met hun woeste mengelmoes van ethnojazz, volksmuziek, dub, elektronica en reggae. In Club Babylon speelt deze formatie, bestaande uit een saz-speler, sampler en percussionist, zangeres en twee uitzinnige buikdanseressen, het dak eraf. Op de zijwand tovert een vrouwelijke VJ gewapend met laptop en lichtprojector geestige animaties op de muur. Baba Zula staat 11 april in Paradiso.
Wie zich in Turkije via YouTube wil verdiepen in artiesten zoals Baba Zula, komt echter bedrogen uit. Sinds 2007 wordt YouTube door Turk Telecom geblokkeerd naar aanleiding van een scheldpartij tussen Turkse en Griekse gebruikers, waarin de Turkse staatsman Atatürk voor homo werd uitgemaakt. Vanwege ‘belediging van de Turkse identiteit’ sommeerde de Turkse gerechtelijke macht de website sindsdien uit de lucht te houden.
Kritische kunstenaars en dissidenten worden geregeld met dit soort vage wetsartikels om de oren geslagen. Zo werd de populaire Koerdische zangeres Rojin – 17 maart te zien in Podium Mozaïek – in 2003 gearresteerd na het zingen van een Koerdisch volksliedje.
Culturele identiteit is een spanningsveld, ook in Turkije, onderschrijft zangeres Sevval Sam. Met haar veeltalige volksliederen uit de regio van de Zwarte Zee zal zij op 1 april in De Meervaart het officiële afsluitingconcert van Turkey Now verzorgen.
“Maar ik verwerp elke vorm van fanatisme,” roept Sem bevlogen. “Alleen al in Anatolië wonen meer dan veertig verschillende culturen samen. Diversiteit is onze rijkdom en muziek is het meest effectieve, universele instrument om iedereen mee te bereiken.”
Het Parool / Kunst & Media (8-2-2010)