Het Parool / Kunst & Media (14 mei 2010)
Het Coetzee Festival in De Balie is drie dagen lezingen, films, beeldende kunst en theater. Geheel gewijd aan de bekroonde, en zéér mediaschuwe Zuid-Afrikaanse schrijver J.M. Coetzee. Hij is erbij.
DANIËL BERTINA
“In deze tijd zijn mensen heel erg op zoek naar zingeving,” zegt Ellen Walraven (1967), artistiek directeur van De Balie. “Het werk van schrijver John Maxwell Coetzee belichaamt die zoektocht. Hij laat zien wat er gebeurt, als je àl de morele aspecten van de mens eraf schaaft. Wat houd je dan nog over?”
“In De Balie proberen we nieuwe verbindingen te maken tussen kunst, wetenschap, politiek en samenleving. Dat doen we nu aan de hand van het werk van Coetzee. Met het Coetzee Festival proberen we de universele levensvragen die zijn werk oproepen op verschillende manieren te tonen. Een soort estafette van zijn gedachtegoed.”
Vandaag is de officiële opening in De Balie. J.M. Coetzee zal als eregast aanwezig zijn, en het boek J.M. Coetzee; persoon en personage met essays over zijn werk in ontvangst nemen. Lezingen, debatten, films, beeldende kunst en theater – allemaal rond het thema ‘Is dit J.M. Coetzee?’ – zijn te bezoeken. Het festival duurt tot en met zondag.
De 70-jarige schrijver zal op zondag voorlezen uit nieuw werk, ter afsluiting van het festival.
John Maxwell Coetzee (Kaapstad, 1940) is een van de meest geprezen en bewonderde auteurs van zijn generatie. Hij won de Nobelprijs voor literatuur en tweemaal de Booker Prize. De man staat ook bekend als zéér introvert en mediaschuw.
Programmamaker Wim Kayzer ondernam eind jaren negentig een poging Coetzee te interviewen voor zijn televisieserie Van de schoonheid en de troost (VPRO, 2000). Met de memorabele beelden van de verkrampte, moeizaam formulerende schrijver nog in het achterhoofd, ligt het idee voor een festival – geheel gewijd aan iemand die zich hevig verzet tegen zijn rol als publieke figuur – niet onmiddellijk voor de hand.
“We weten eigenlijk maar een ding zeker,” zegt Ellen Walraven, die samen met uitgever Eva Cossée het initiatief nam voor het evenement. “Toen we hem benaderden met ons idee kregen we direct een korte bevestiging: hij wilde heel graag komen. Ik hoorde via de uitgever dat Coetzee ook erg nieuwsgierig is naar de locatietheatervoorstelling Braakland van Lotte van den Berg en Compagnie Dakar, juist omdat er helemaal geen tekst in wordt gebruikt.”
Deze voorstelling, gebaseerd op Wereld en wandel van Michael K. (1984), beleeft op het Coetzee Festival de Nederlandse première. “In Braakland zie je figuren door een onherbergzaam landschap struinen, losgeslagen zonder enige morele consequenties. Zo’n theaterbewerking geeft een nieuwe dimensie aan het boek, en maakt de gedachtewereld van Coetzee even zichtbaar.”
“Het is een prachtig verhaal over de kleinheid van de mens,” zegt Walraven, terwijl ze haar stukgelezen pocketeditie erbij pakt. “Coetzee is heel afstandelijk in de blik waarmee hij zichzelf en zijn personages ontleedt. Het zijn een soort amputaties – maar vol liefde, weemoed en aandacht. Er blijft vaak geen enkel sympathiek mens meer over. Dat ontroert. Die meedogenloze zelfkritiek is troostend.”
Het Coetzee Festival – waarbij talloze visies op de auteur en zijn werk worden gepresenteerd– doet denken aan zijn laatste roman Zomertijd (2009). In dit semiautobiografische verhaal komen verschillende personages aan het woord, en vertellen over de schrijver. Zo ontstaat een samengesteld beeld van een (fictieve) Coetzee – die zelf nooit aan het woord komt.
“We bewandelen in het festival inderdaad heel veel omwegen om de vraag ‘Is dit J.M. Coetzee?’ te beantwoorden,” zegt artistiek leider Ellen Walraven. “Er komt geen antwoord, want er is niet één John Maxwell Coetzee. Ik denk dat hij ons spel met de werkelijkheid wel kan waarderen. Misschien heeft hij daarom wel toegezegd.”