Het Parool / Kunst & Media (29 september 2010)
De kunstenaars Hans van Houwelingen en Jonas Staal exposeren samen in TORCH Gallery. In A history of violence tonen ze zwartgallige tekeningen, fotografie en video-installaties.
DANIËL BERTINA
“We zijn geen vast duo,” zegt kunstenaar Jonas Staal. “Maar wat mij betreft is onze tentoonstelling een opmaat voor verdere samenwerking.” Zijn collega Hans van Houwelingen knikt: “Maar we hebben niet de ambitie om de Nederlandse Gilbert & George te worden.” Beide kunstenaars zijn aangeschoven in TORCH gallery aan de Lauriergracht, om te vertellen over hun eerste duotentoonstelling A history of violence. Te zien tot en met 9 oktober.
“We zijn elkaar een aantal keer tegen het lijf gelopen bij verschillende debatten,” zegt beeldend kunstenaar Hans van Houwelingen (Harlingen, 1957) – bekend door zijn ontregelende kunstprojecten in de openbare ruimte – over zijn ontmoeting met Jonas Staal (Zwolle, 1981). “Dat was rond de tijd van de Geert Wilders monumenten. Die vond ik erg goed.”
In 2005 bouwde Staal anoniem een serie bermmonumenten, bestaande uit fotocollages met afbeeldingen van Geert Wilders, bloemen, kaarsen en knuffelbeesten – een sneer naar de persoonlijkheidscultus die in de Nederlandse samenleving en politiek steeds meer de boventoon ging voeren. Wilders voelde zich bedreigd en deed aangifte.
“Ik wilde vermijden dat in die confrontatie de kunst ondergeschikt zou blijven aan het recht en de politiek,” vertelt Staal. “Hans heeft me toen ondersteund om die rechtszaken tot een volwaardig onderdeel van mijn project te maken.” Dat werden De Geert Wilders werken 2005-2008. Staal werd tot tweemaal toe vrijgesproken.
Onlangs sloegen beide kunstenaars de handen ineen voor A history of violence. In TORCH gallery laat ieder twee projecten zien.
Jonas Staal toont onder de noemer De maakbare samenleving een serie zwartgallige pentekeningen, naast zijn video The plays of cho seung-hui: richard mcbeef (2010). Een registratie van het ultragewelddadige toneelstuk Richard mcbeef, door toneelgroep Wunderbaum en in samenwerking met schrijver Vincent van Gerven Oei – geschreven door een moorddadige Koreaanse student die op zijn universiteit in Virginia 32 mensen doodschoot.
Hans van Houwelingen toont in A history of violence een deel van zijn fotoserie Visiting Japan, june 2001, en het videowerk Biokip (2009): een close up van Van Houwelingens dertienjarige huisdierkip die in tien minuten van ouderdom sterft. Terwijl de kip zijn laatste adem uitblaast kruipen de insecten over zijn kop.
“Ik verbaas me over de gewelddadigheid van een natuurlijke dood,” zegt Van Houwelingen. “In kunst wordt de dood vaak geromantiseerd, maar het is eigenlijk een hele platte, wrede aangelegenheid.”
Van Houwelingen maakte de fotoserie voor de tentoonstelling Hiroshima Art Document (2001). Hij monteerde zichzelf in een aantal iconische zwart-wit foto’s, genomen vlak na de verwoesting door de atoombommen. Als toerist doolt hij door het postnucleaire niemandsland met haar verminkte slachtoffers. “Ik heb geprobeerd oprecht medeleven te tonen, maar ook de politieke realiteit. De Japanse overheid heeft die slachtofferrol enorm uitgemolken om de eigen agressieve rol in de oorlog te negeren. Vooral het jongere publiek was ingenomen met het doorbreken van dit politieke dogma.”
De foto’s tonen twee geschiedenissen over geweld. Toen hij de foto’s tien jaar geleden in Nederland wilde laten zien kon het niet door de beugel – nu is het werk niet meer zo omstreden.
“Geweld en machtswellust lijken de enige constanten in de menselijke geschiedenis,” zegt Jonas Staal over zijn pentekeningen in de expositie. Een grote berg zwarte lijken draagt de cynische titel: Een hoop burgers. In een andere tekening staan twee eenzame figuurtjes (de kunstenaars zelf?) op een grote berg vechtende mensen, die elkaar met knuppels de hersens in slaan (A history of violence). “Ik wil het conflict laten zien tussen idealen en de gewelddadige werkelijkheid. Dat weerhoudt me er niet van naar idealen te streven.”
Beide kunstenaars proberen de verborgen relatie tussen de politiek en kunst weer expliciet te maken. Van Houwelingen: “Kunst is niet langer een bouwsteen van de samenleving, maar product van de verzorgingsmaatschappij: een overschot van beschaving. We willen met ons werk de cultuur van de politiek zichtbaar te maken, en de politiek van de cultuur.”
Staal en Van Houwelingen – allebei voorvechters van kunst in openbare ruimte – geven toe dat ze zich hebben afgevraagd of hun werk wel op z’n plaats is binnen een galerie. Van Houwelingen haalt zijn schouders op. “We gebruiken het instituut gewoon als middel.”
A history of violence / Torch Gallery, Lauriergracht 64 / Tot 9 oktober