Article published in: Het Parool / PSKunst (8 december 2010)
Zangeres en stijlicoon Annie Lennox vulde haar zesde soloalbum met vervreemdende uitvoeringen van klassieke kerstliedjes. Een gesprek uit Londen over A Christmas cornucopia.
DANIËL BERTINA
‘Dit album is liefdeswerk,” zegt Annie Lennox (Aberdeen, 1954), roerend in haar cappuccino. We zijn in The Electric House, een besloten club in de Londense wijk Notting Hill waar welgestelden in alle rust hun ontbijt van toast, spek, eieren en witte bonen in tomatensaus naar binnen schuiven. Lennox vertelt over haar nieuwe soloalbum: A Christmas cornucopia (Een hoorn van overvloed met kerst). Een verzameling van verrassend eigenzinnige versies van bekende kerstliederen, afgesloten met een nieuwe compositie: Universal child.
“Ik ben geboren op kerstavond, en wilde al jaren een eigen draai geven aan die overbekende kerstliedjes. De melodielijnen en harmonieën zijn prachtig en de teksten uitzonderlijk poëtisch. Maar Angels from the realms of glory of God rest ye merry gentlemen worden vaak onuitstaanbaar gezapig en geestdodend uitgevoerd. Ik wilde die liedjes herontdekken en injecteren met nieuwe levenslust, passie en geestdrift.”
Annie Lennox is een popicoon. In 1983 werd zij met Dave Stewart wereldberoemd als het synthpopduo Eurythmics, dankzij hun album Sweet dreams (are made of this). De gelijknamige titelsong werd een gigantische hit en de surrealistische videoclip werd grijsgedraaid op de toen net twee jaar oude muziekzender MTV. In de clip zingt Lennox bloedmooi, kortgeknipt met knalrood haar en gekleed als zakenman met een vreemde grijns de kijker toe, terwijl Stewart stoïcijns op een typemachine ramt en grazende koeien door het beeld sjokken.
Diverse succesvolle albums zouden volgen, waaronder Touch en Revenge, maar het immense succes van de jaren tachtig werd niet meer geëvenaard. Het tweetal ging zich inzetten voor goede doelen, zoals Greenpeace en Amnesty International. In 1992 startte Lennox een succesvolle solocarrière met het album Diva.
Met haar krachtige stem en flamboyante persoonlijkheid ontwikkelde Lennox zich als één van de meest bekroonde vrouwelijke artiesten ter wereld. Rolling Stone Magazine betitelde haar als één van de honderd beste vocalisten aller tijden. Ze verkocht meer dan 80 miljoen albums, had 34 hits, ontving vier Grammy Awards, elf Brit Awards, vijf Ivor Novellos en twee Golden Globes. Ook won ze een Academy Award voor haar bijdrage aan Into the west: de soundtrack van derde The lord of the rings-film.
Vorig jaar liep na dertig jaar haar contract af met platenmaatschappij Sony. Na een periode van stroeve samenwerking voelde Lennox zich onvoldoende gesteund bij de promotie van haar single Sing (2007), een protestsong met 23 vrouwelijke sterren, onder wie Madonna, Céline Dion en Faith Hill, en de bijbehorende campagne voor hiv/aidsbestrijding in Afrika. Ze besloot zich te bezinnen. “Ik heb me een paar weken afgevraagd of ik eigenlijk wel weer een nieuwe plaat wilde maken. Dat vreet energie, en ik moet tot mijn dood met het resultaat kunnen leven.”
Je bent zo goed als je laatste album? “Tja, dat zeggen ze,” zegt Lennox schouderophalend. “Maar daar geloof ik niets van. Ik denk niet dat je laatste album een graadmeter is van je talent. Creativiteit komt in golfbewegingen. Soms wordt het een gigantisch succes en soms probeer je iets uit wat je nooit meer zult herhalen. Toch beschouw ik het als groot voorrecht om een artiest te zijn en kunst te kunnen maken.”
Samen met producer Mike Stevens verantwoordelijk voor haar laatste, donkere soloalbum Songs of mass destruction (2007) besloot Lennox, zonder platenmaatschappij maar mét frisse energie, zelf te beginnen aan A Christmas cornucopia. Een project dat ze al jaren wilde ondernemen. “Alles viel op z’n plaats. Ik had geen verplichtingen en maakte me daar ook niet druk om. Eerst dat album opnemen, dan zou ik wel verder zien.”
‘Tijdens het werken aan A Christmas cornucopia kreeg ik een gevoel van eeuwigheid. Ik voelde hoe het kerstverhaal verbonden is met onze tijd. Talloze kinderen leven in erbarmelijke omstandigheden, extreme armoede en gevaar. Mensen nemen steeds fanatiekere standpunten in, bijvoorbeeld op het gebied van religie. Alsof we op de wereld zijn om elkaar tegen te werken. We leven in een rare wereld, die wordt bepaald door nadruk op onderlinge verdeeldheid in plaats van onze lotsverbondenheid. De uitdaging is juist meer medeleven en begrip voor elkaar te tonen.”
Door de keuze van instrumenten percussie, Arabische luit, Afrikaanse kinderkoren en verschillende exotische blaasinstrumenten krijgen veel van de liedjes op A Christmas cornucopia een oosterse sfeer, zoals in God rest ye merry gentlemen. Ook zijn er overeenkomsten met Europese volksmuziek en Amerikaanse blues te horen. “Ik voel aan mijn botten dat die verschillende tradities heel goed samengaan,” zegt Lennox. “De Schotse muzikale traditie van Keltische en Gaelic invloeden, waarmee ik ben opgegroeid, heeft opvallende verbanden met de blues uit het diepe zuiden van de Verenigde Staten. En die gonzende traditionele Indiase muziek doet weer denken aan de soul. Muziek is een ongrijpbaar, fascinerend iets. Het is een levende vibratie die per cultuur verschillend wordt uitgedrukt. Als muzikant voel je al die onderliggende verbanden. Alsof je kunt zwemmen in een grote vijver.”
Veel van de nummers krijgen een hypnotische en spookachtige sfeer door vervreemdende achtergrondzang, zoals het macabere Lullay lullay, of Il est né le divin enfant. “Ik houd van die vreemde intervallen,” roept Lennox. “Ik werk heel intuïtief, en al die rare tweede stemmen hoor ik in mijn hoofd. Tijdens mijn studie op de Royal Academy of Music moesten we vaak iets op papier componeren dat werd een ramp, want ik snap niets van de ‘regels’ van muziek. Ik pikte altijd alles op door goed te luisteren. Het gaat mij om het proces van samen spelen, ontdekken en knutselen. Een gelijkwaardige samenwerking waarbij iedereen zijn eigen kwaliteiten naar boven kan halen. Ik vóel de muziek, maar begrijp er niets van.”
Platenmaatschappij Universal zag wel brood in haar plannen. In augustus werd ze ingelijfd. Lennox grijnst als ze terugdenkt aan ruim dertig jaar ervaring met de muziekbusiness. “Dave en ik begonnen bij een klein maatschappijtje dat steeds werd opgekocht en doorverkocht, totdat we opeens bij Sony zaten. Het was een vormeloos beest geworden, dat steeds een nieuwe kop kreeg. Een amorfe blob. Het werd ook steeds meer een industrie gedreven door kille, zakelijke belangen en met nare kannibalistische trekjes. Daar heb ik me altijd ongemakkelijk bij gevoeld, maar de steun van Universal is nu heel verfrissend.”
In 2003 ontmoette Lennox Nelson Mandela, en ging ze zich bezighouden met de verwoestende hiv/aids-epidemie in Afrika. Veel beroemdheden schermen vooral uit eigenbelang met goede doelen, erkent Lennox toe. “Als je je hoofd boven het maaiveld uitsteekt zeker als beroemdheid neem je het risico neergemaaid te worden. Veel mensen worden enthousiast van mijn activisme. Daarnaast zijn er net zo veel die het geen bal kan schelen. Dat is niet anders. Je moet duidelijk zijn over je eigen drijfveren. Voor mij is dat het volgende: ik ben een vrouw en een moeder. Die twee dingen hebben mijn visie op de wereld gevormd. Zeker in ontwikkelingslanden worden vrouwen op grote schaal verkracht, mishandeld, misbruikt en onderdrukt terwijl zij ook de kinderen moeten opvoeden. Dat gevoel van verontwaardiging drijft me voort.”
“Ik denk dat in ontwikkelingslanden de feministische idealen nog héél hard nodig zijn. Empowerment van vrouwen is van levensbelang. Het gaat om fundamentele mensenrechten die worden geschonden. Daarvoor zijn langetermijnoplossingen nodig die worden tegengewerkt door de gigantische corruptie. Heel frustrerend, maar ik doe wat ik kan. ”
Lennox schenkt haar inkomsten van de eerste single, Universal child, aan The Annie Lennox Foundation en steunt daarmee de lokale organisaties Treatment Action Campaign en M2M. “Mensen kennen mijn zangstem. Maar door mijn activisme kan ik ook mijn eigen stem laten horen. Ik heb mooie dingen bereikt als muzikant, maar dat is allemaal voortgekomen vanuit nieuwsgierigheid en fascinatie. Ik probeer in het moment te leven en passie te voelen voor alles waar ik me mee bezighoud of het nu gaat om kerstliedjes, vrouwenrechten of een taart bakken. Het leven is eindeloos fascinerend.”