(Theater! nr. 1, jaargang 2010)
De behoefte aan lichamelijkheid en erotiek neemt niet per definitie af naarmate je ouder wordt. Theatermaker Lucas de Man (1982) maakte samen met schrijver Oscar Kocken (1983) Bejaarden & Begeerte, een veelzijdig kunstproject van Stichting Nieuwe Helden in samenwerking met Het Zuidelijk Toneel. Een onderdeel hiervan is Bejaarden & Begeerte de voorstelling. Samen met een bejaarde zangeres spelen de twee jonge jongens een theatrale dialoog over lust en ouder worden. Een grote rol is weggelegd voor het publiek.
DANIËL BERTINA
‘Als je werkt met professionele acteurs krijg je al gauw een voorspelbaar toneelstukje. Maar ik wil juist dat mijn spelers niet spelen,’ zegt theatermaker Lucas de Man, artistiek leider van Stichting Nieuwe Helden. ‘Ik heb altijd met amateurs gewerkt, en genres en stijlen gemengd. In een van mijn eerste voorstellingen op de regieopleiding in Amsterdam – zéér vrij naar Shakespeares Het Temmen van de Feeks – liet ik aan het einde van de voorstelling zesentwintig vrouwen tegelijk door de knieën gaan. Dat waren ook geen acteurs.”
Wat trekt je aan in het werken met amateurs?
/// ‘Ik werk met mensen. Het onderscheid tussen professionals en amateurs vind ik totaal niet interessant. In mijn stijl van theater moeten de geschoolde acteurs hun rol ook altijd héél naturel – dicht bij zichzelf – spelen. Als je een amateur goed cast en aanmoedigt om vooral niet te acteren, dan kan je mensen in al hun puurheid laten zien. Dan zijn ze op hun mooist. Dat is priceless.’
‘Oscar Kocken staat in Bejaarden & Begeerte de voorstelling ook op het podium. Hij is eigenlijk ook een amateur, want toch vooral een schrijver. Als hij probeert te acteren wordt dat een vreselijke vertoning. Juist door bewust niet te acteren komt hij veel eerlijker over. De speelstijl in Bejaarden & Begeerte de voorstelling is veel meer een soort performance of presentatie, dan ingeleefd toneelspel. Het gaat me om de ervaring van het hier en nu; de sterfelijkheid van het theater.’
Waarom een voorstelling over bejaarden en hun begeertes?
/// ‘Dit project was eigenlijk nooit bedoeld als theater. Oscar Kocken liep al een tijdje rond met het idee voor een grote Literaire-Goede-Boeken-voorleesmiddag voor ouderen. Dat idee vond ik niet zo geslaagd, maar ik realiseerde me wel dat er eigenlijk maar weinig uitdagende intellectuele bezigheden zijn voor 65-plussers. Vaak blijven bejaardenactiviteiten steken op het niveau van bingo en meezingavonden. Dat is vreselijk gênant, zeker als je niet seniel bent.’
‘Ik voer geen strijd met de generatie boven mij, ik vind het totale mislukken van die babyboomers niet interessant. We waren veel meer benieuwd naar hoe de generatie daarboven met begeerte en liefde omging en omgaat. Het thema slaat ook op ons, want wij zijn zelf ook nog heel erg op zoek – zowel in het leven als in de liefde. Begeerte is iets van alle leeftijden. Onze beider grootvaders raakten op zeer hoge leeftijd toch weer aan de vrouw.’
De voorstelling ging vorig jaar december in try-out, onder de werktitel De Niet Ver Van Je Bed Show. De première is pas dit jaar, op 13 mei tijdens het rondreizende Theaterfestival Hartstocht in Eindhoven. Dat is een lang proces.
/// ‘Ik zoek altijd naar manieren om uit het theaterwereldje van voorstelling na voorstelling te breken. Daarom hanteren wij met Stichting Nieuwe Helden een hele procesmatige manier van werken. Het kunstwerk blijft niet beperkt tot de speelperiode of anderhalf uur in het theater. Het begint op dag één en evolueert steeds tot andere vormen, totdat het ophoudt. Dat kan maanden of zelfs jaren duren. We hebben nooit een vaste einddatum. Die werkwijze vind ik fascinerend.’
‘Het was ons meteen duidelijk dat we van Bejaarden & Begeerte geen afgebakend kunstding wilden maken, maar een langlopend project met een voorstelling, evenementen, radio, performance in de openbare ruimte, video, dans en literaire shows. We willen een dialoog tot stand brengen, en soms krijgt die een theatrale vorm. We begonnen met twee maanden onderzoek en spraken uitvoerig met psychologen, verzorgers en bejaarden over hun ervaringen. Veel van die verhalen komen nu terug in Bejaarden & Begeerte de voorstelling.’
Jullie hanteren een interessant deurbeleid; bezoekers onder de 65 jaar worden gekoppeld aan iemand van 65-plus.
/// ‘Ik vind het heel belangrijk om niet alleen maar twintigers in de zaal te hebben. Het publiek wordt persoonlijk aangesproken en aangemoedigd om te vertellen over hun ervaringen. Zo komen er soms geweldige verhalen bovendrijven. We nemen ook op elke locatie weer wat nieuwe interviews af en verwerken die in de voorstelling. Zo krijgt elke avond een eigen kleur.
De tekst ligt nooit helemaal vast. Ieder avond staat er een bejaarde zangeres met ons op de planken. Ik probeer haar altijd een paar keer bewust te ontregelen, om te voorkomen dat ze een rol gaat spelen. Ik wil dat ze zo puur mogelijk op het podium staat.’
Je krijgt die bejaarde medespeler zelfs uit de kleren.
/// ‘Tot op het ondergoed, ja. Waarom? Ik vind dat een heel mooi, intiem beeld. In de tekst vraagt die vrouw zich af of ze nog wel aantrekkelijk is en bekijkt ze zichzelf. Die onzekerheid over het schoonheidsideaal houdt zowel de bejaarden als de jonge vrouwen in de zaal bezig. Dat wil ik laten zien.’
Was dat problematisch?
/// ‘Dat uitkleden was zeker een issue. Dan is het belangrijk dat je kunt pleiten voor de noodzaak van die scène, dat je als regisseur zelf heel goed voor ogen hebt wat je wilt bereiken. Waarom dat beeld klopt. Als er echt een meningsverschil is moet je de spelers aanmoedigen om mee te denken over een oplossing. Wel altijd oppassen dat je niet té lief en meegaand wordt. Uiteindelijk ben ik wel de regisseur.’
Is werken met amateurs dan vooral een artistieke overweging?
/// ‘Ik werk graag met amateurs, omdat ik zo een mooie voorstelling wil maken. Het is een stijlkeuze die past in mijn smaak. Kijk, wij Nieuwe Helden weten het ook niet. We voelen een diep verlangen naar broederschap en verbondenheid, maar beseffen ons tegelijkertijd de onmogelijkheid van die idealen. Er is altijd een spanning tussen je oprechte betrokkenheid met het thema en je eigen ambities en kunstenaarschap. Mijn werk gaat over die spanning. Theater is als geen andere kunstvorm in staat om dat gevoel van verbondenheid te scheppen. Daarvan ben ik heilig overtuigd.’
‘Ik maak geen sociaal doelgroepentheater om de wereld te verbeteren of te veranderen. De jaren van Het Werkteater liggen ver achter ons. Maar het onderwerp gaat me wel aan het hart, en dat wil ik zo integer mogelijk presenteren. Bejaarden & Begeerte de voorstelling is geen sociaal project, en ook geen arrogant egodocument geworden, maar een dialoog. Daar ben ik trots op.’