Het Parool / Floriade Special (16-6-2012)
Hoe komt de Floriade 2022 eruit te zien? Drie landschapsarchitecten en een stedenbouwkundige vertellen over het project, in een fietstocht langs de vier ‘transformatiegebieden’ in Zuidoost.
DANIËL BERTINA
Charlotte Buys van Dienst Ruimtelijke Ontwikkeling, Minke Mulder en Frank Meijer van MTD Landschaparchitecten, en Gerard Lont van Stadsdeel Zuidoost klimmen op de fiets voor een tocht langs de Floriadeplannen.
“Meer dan vijftig procent van de wereldbevolking woont nu in steden,” vertelt Mulder, al trappend door de Amsterdamse Poort. “Ik ben al sinds mijn studententijd bezig met het idee dat we in deze stad moeten zoeken naar een duurzamer verband tussen voedselproductie en landschaparchitectuur.”
Amsterdam is naast Boskoop, Almere en Groningen in de running om de Floriade 2022 te mogen organiseren. Sinds 1960 wordt deze Wereldtuinbouwtentoonstelling om de tien jaar in Nederland gehouden. Want op het gebied van de tuinbouw – de teelt van groenten, planten, bomen, struiken, bloemen, bollen of zaden – is Nederland een van de absolute wereldspelers. De stad heeft de Floriade al twee keer eerder georganiseerd, respectievelijk in 1972 en 1982. De tuinbouwraad beslist. Na elk evenement hield Amsterdam er een aantal parken aan over, zoals het Amstelpark, het Beatrixpark en het Gaasperpark.
Traditiegetrouw wordt er voor een Floriade enorm geïnvesteerd in tijdelijke infrastructuur en voorzieningen die na zes maanden weer worden afgebroken. Die kapitaalvernietiging past niet meer bij de huidige tijd. Lont: “Uniek aan het Amsterdamse voorstel is dat het ontwerp grotendeels gebruik maakt van de aanwezige infrastructuur, middenin Zuidoost: leegstaande gebouwen, parken en onhandig ingerichte openbare ruimte.”
Buys: “Onze insteek is gericht op duurzaamheid en het leggen van nieuwe, slimme verbindingen in de bestaande fysieke en maatschappelijke infrastructuur. Neem die entree van de Amsterdamse Poort, dat is toch ook een prachtige entree voor de Floriade? Hier is nog zó veel mogelijk.”
Op de paar vierkante kilometer van Zuidoost wonen al zo’n 140 verschillende nationaliteiten, vertelt Mulder, terwijl we door de winkelstraat rijden. “Veel van de lokale kooplieden halen hun producten van over de hele wereld. Terwijl het veel logischer zou zijn om juist hier in de buurt die gewassen te verbouwen. De Nederlandse tuinbouw opereert internationaal maar is het contact verloren met de lokale consument. En die consument is zich in toenemende mate bewust van de herkomst van het voedsel.”
De Floriade 2022 moet een bewustwordingsproces op gang helpen om die twee werelden weer dichter bij elkaar te brengen. Buys: “Omslachtige voedselketens moeten veel overzichtelijker worden gemaakt. Daar willen we met deze Floriade aandacht voor vragen. Er is voor de sector een boel te winnen. Ook om de jongere generatie enthousiast te krijgen voor de (stads)tuinbouw, want dat is echt een interessant, hightech gebeuren.”
Meijer gebaart naar de brede, groene bermen langs het fietspad: “Moet je kijken. Er is ontzettend veel ongebruikte ruimte in deze stad, maar dat is nergens voor nodig.” Mulder wijst op een leegstaand kantoorpand: “Veel van die bedrijventerreinen zijn gebouwd met de jaren ’80 mentaliteit, toen the sky nog the limit was. Dat is nu wel anders.”
Het Amsterdamse Floriadeontwerp is een vierkante route, van grofweg één bij één kilometer, door vier transformatiegebieden. Elke zijde van het vierkant heeft een thema: Bedrijven, Stad, Park en Nieuw Land.
Het thema Bedrijven begint op het punt waar de A9 en het spoor elkaar kruisen, en loopt door tot de Bijlmer ArenA. Vanaf hier begint de het transformatiegebied Stad: een route die via de Amsterdamse Poort als groene loper naar het Bijlmer Parktheater leidt. Bedrijven en Stad vormen de ‘rode’ kant van het ontwerp: de (leegstaande) kantoren en hoogbouw, winkels, uitgaanscentrum, hotels en stedelijke openbare ruimte.
In het Bijlmer Parktheater begint het themagebied Park, met bomen, water, hagen en tuinen. Vanaf hier loopt de route door het Bijlmerpark, richting de A9. In 2022 zal een deel van de snelweg onder de grond zijn verdwenen en voorzien van een dek met een nieuw park en kassen. Dit deel van het traject, getiteld Nieuw Land, vormt een natuurlijke verbinding met het achterliggende Gaasperdam. Dit vormt de ‘groene’ kant van het Floriadeplan, zegt Meijer. “In ons ontwerp vormen de rode en groene kant een soort ying-yang.”
“Onze Floriade wordt geen afgesloten park met een hek eromheen,” zegt Mulder. “Dit alles wordt gerealiseerd middenin de bestaande stad. Daarin is ons ontwerp wezenlijk anders dan de voorgaande edities van de Floriade. Die bleven vaak beperkt tot een terrein aan de stadsrand.”
Buys: “Essentieel aan ons concept is dat we in 2022 ál die facetten: stad, land, wonen, voedselproductie, expositie, recreatie en nieuw land duurzaam met elkaar zullen verbinden. De Floriade wordt een podium om die innovatie aan de rest van de wereld te tonen.”
Verder op de fiets gebaart Meijer naar de flats Hoogoord. “Hier komen hangende tuinen.” Even verderop wijst Buys op de glooiende, groene binnentuinen aan de voet van een ander flatcomplex. “Plant hier een paar bollen en je bent klaar. Kun je die tulpenvelden voorstellen, zo tussen de flats?”
Aangekomen bij de hoge toren in de hoek van het Bijlmerpark, wijst Meijer naar de snelweg A9. Straks verdwijnt die onder de grond. Lukt dat wel binnen tien jaar, zeker met de moeizame bouw van de Noord-Zuidlijn nog in het achterhoofd? Lont: “We hebben héle goede gesprekken gevoerd met Rijkswaterstaat, en we hebben de garantie dat dit bouwproject op tijd klaar zal zijn.”
De wereldwijde belangstelling voor de stadstuinbouw hangt al een tijd in de lucht, vertelt Meijer. ”Net zoals op bepaalde momenten overal ter wereld vlinders en vogels hetzelfde gedrag vertonen, dringt er nu overal ter wereld het besef door dat we onze voedselproductie en -verspreiding fundamenteel moeten veranderen. De Floriade wordt als Wereldtentoonstelling een unieke gelegenheid om dit statement te maken – in de enige wereldstad die Nederland rijk is.”
In de oksel van de A9 en de spoorlijn, op het hoekpunt waar de transformatiegebieden Nieuw Land en Bedrijven in elkaar overgaan, moet een verticale kas verrijzen. Tijdens de tentoonstelling zal deze dienst doen als ruimte voor expositie, horeca, kweek, teelt en onderzoek. Als het aan de organisatie ligt wordt dit de permanente huisvesting van de Nederlandse Tuinbouwsector; nu nog een miljardenindustrie zonder vast adres.
Het idee is om in de tienjarige aanloop naar de Floriade elk jaar een stukje van het project te voltooien. Buys: “Het proces náár de Floriade toe is net zo belangrijk als die 6 maanden Wereldtentoonstelling. Want zo kunnen de plannen steeds meer worden ingebed in de omgeving, en kunnen we sneller inspringen op innovaties en maatschappelijke ontwikkelingen. En het mooie is: na afloop houden we een blijvend, duurzaam verbonden gebied over.”