Het Parool / Kunst & Media (23 november 2012)
Willem Bosch schreef een roman over wat er gebeurt als de wereld tot stilstand komt – letterlijk en figuurlijk.
DANIËL BERTINA
Op 3 augustus 2010 stopte voor schrijver Willem Bosch (Tilburg, 1986) de wereld met draaien. Figuurlijk. Zijn moeder, op reis in Afrika, kwam bij een auto-ongeluk om het leven. “Een totaal bizarre situatie”, zegt Bosch. “Het duurde twee weken voor haar lichaam gerepatrieerd zou worden, en toen ik me in de tuin al rouwend zat te bedrinken, bekroop me een cynisch gevoel: hier móet wel iets steekhoudend uit komen. Kan ik al deze ellende ook voor iets nieuws inzetten? Toen ben ik zomaar ergens begonnen met schrijven. Dat werd Op zwart.”
In zijn absurdistische debuutroman Op zwart stopt de wereld op 3 augustus 2010 door een onduidelijke oorzaak ook écht met draaien. De helft van de mensheid leeft in permanente, verschroeiende zonneschijn en de andere helft – onder wie de Nederlanders – in een eeuwige, deprimerende nacht. Natuurrampen en wereldwijde chaos dreigen, maar vreemd genoeg lijkt in Nederland, en vooral in Amsterdam, de hang naar onverstoorbare burgerlijkheid en regeltjes sterker dan die naar de bevrijdende anarchie.
Amsterdam en een handjevol andere steden zijn omgedoopt tot Beschermde Zones en afgesloten van de rest van het land. Geschiedenisleraar Bram van der Stork, moervast in een midlifecrisis en een grijs huwelijk, verlangt naar zijn Amerikaanse jeugdliefde. Hij probeert de stad te ontvluchten.
Op zwart zag het licht dankzij Twitter, zegt Bosch: “Ik was enorm aan het opscheppen over mijn boek, terwijl het nog helemaal in de steigers stond. Toch sprong Lebowski Publishers erop. Uiteindelijk heb ik het boek in één jaar zwoegen en één jaar schaven afgekregen.”
Op zijn zeventiende werd Bosch aangenomen op de Filmacademie in Amsterdam. Bosch grijnst: “Dat was op basis van een paar onleesbare flutscripts. Maar kennelijk zagen ze toch ergens potentie. Of misschien wilde ze gewoon een zeventienjarige Brabantse branieschopper als tegenwicht voor de superartistieke Azerbeidzjaan, die ook in mijn jaar zat.” Bosch studeerde in 2008 af en na een ‘paar jaar aankloten’ maakte hij furore als scenarioschrijver van de televisieseries Feuten en Van God Los.
Bosch: “Feuten ging over mensen van mijn eigen leeftijd, daar kon ik me wel iets bij voorstellen. Het was dus wel spannend om in Op zwart mijn hoofdpersoon een gedeprimeerde man in de midlifecrisis te maken. Zo’n loser met een hartgrondige hekel aan zijn eigen vrouw en kinderen. Wát een nachtmerrie om zelf zo ooit te eindigen.”
Qua zwarte humor en afgemeten schrijfstijl doet Op zwart denken aan het werk van de Amerikaanse schrijver Chuck Palahniuk. Dat is geen toeval. Bosch: “Palahnuik is een van mijn gróte helden. Vooral zijn Survivor vind ik magistraal. Door zijn combinatie van korte zinnen, ritmische herhalingen, gedetailleerde beschrijvingen van fysieke gruwel en grimmig humor gaat echt je hartslag omhoog. Ik heb Palahniuk laatst ontmoet en ik was starstruck. Maar hij vertelde dat het helemaal niet erg is om je grote literaire helden als voorbeelden te gebruiken, of zelfs te imiteren. Daar leer je juist van.”
Het schrijven van Op zwart voelde niet als rouwverwerking, zegt Bosch. “Dat besef kwam eigenlijk pas veel later. Ook omdat ik al heel snel van alles aan het verhaal begon te veranderen. Eerst ging het heel erg over dat auto-ongeluk en mijn moeder. Maar al snel veranderde de botsing in een dodelijke ziekte, het verhaal over mijn moeder verdween, en de hoofdrolspeler veranderde van een tiener naar een sullige veertigjarige geschiedenisleraar.”
Het gegeven van die wereld die stopt met draaien had Bosch nog op stapel liggen, in de vorm van een oud script. “Ik vind de Nederlandse onverstoorbaarheid ontzettend komisch en ergens ook wel hoopvol. Dat idee probeer ik in Op zwart te laten zien. Als je twintig Hollanders op een onbewoond eiland zet, vreten ze elkaar niet op, maar heb je binnen een week een gemeenteraad. Onder ons dunne laagje beschaving, zit nog méér beschaving.”
“Pas achteraf zie ik dat ik steeds meer afstand heb genomen van mijn persoonlijke verhaal. Bewust. Ik vind het ook altijd een beetje onsmakelijk wanneer schrijvers al hun sores over de lezer uitkieperen.”
Filmproducent Pupkin heeft een optie genomen om Op zwart te gaan verfilmen. Bosch is ook benaderd voor het scenario. Dat wordt schrappen? Bosch schudt zijn hoofd: “Ik heb niet zo’n probleem mee om mijn darlings te killen.” Een demonische grijns. “Ik heb toch ook m’n eigen dode moeder uit mijn boek geschreven?”