Het Parool / Kunst & Media (29 mei 2013)
Olivier van der Zee maakte Encierro, een spectaculaire 3D-documentaire over het Spaanse stierenrennen. ‘Voor een dag ben je een halfgod’.
DANIËL BERTINA
Elk jaar rent een horde mannen door de straten van Pamplona. Opgejaagd door een kudde levensgevaarlijke vechtstieren, elk zo’n 600 kilo puur spier, generaties lang gefokt op agressie en kracht. Tijdens de San Femínfeesten in Spaans Baskenland raast er zo acht dagen lang, iedere dag, in drie minuten tijd een chaotische mensen- en stierenstroom door de nauwe straatjes van de stad, en laat daarbij een spoor van verwoesting, zweet en botbreuken achter. De stieren eindigen in de arena voor hun gevechten met de toreadors. De mannen stuiteren na. Tjokvol adrenaline.
Wát een stelletje gekken, dacht filmmaker Olivier van der Zee (Amsterdam, 1969) toen hij jaren geleden voor het eerst deze eeuwenoude encierrotraditie in beeld zag. “Je ziet de meest afgrijselijke valpartijen, en elk jaar worden er mensen vertrapt of doorboord. Het is een godswonder dat er in de laatste honderd jaar slechts vijftien doden zijn gevallen. Maar het intrigeerde me enorm.”
In zijn documentaire Encierro duikt Van der Zee in de belevingswereld van deze waaghalzen. Zes mannen vertellen over hun beweegredenen om zich elk jaar wéér in de stierenchaos te storten. Soms met catastrofale gevolgen. Deze intieme interviews worden afgewisseld met spectaculaire actiescènes, verrassend in beeld gebracht dankzij de 3D-filmtechiek. Encierro ging vorige maand in première op het filmfestival van Malaga.
[youtube]http://www.youtube.com/watch?v=VOE6-c7LfS0[/youtube]
Van der Zee studeerde aan de Filmacademie in Amsterdam en het American Film Institute in Los Angeles. Sinds 2003 woont en werkt hij in Baskenland. Twee jaar geleden vroeg een Spaanse filmproducent of hij ze kon helpen bij het afnemen van interviews voor een reportage over het stierenrennen, die ze aan de Amerikaanse televisie wilden verkopen.
Van der Zee: “Die interviews moesten in het Engels, vandaar dat ze mij vroegen. Ik sprak toen met Joe Distler. Een markante New Yorker die, geïnspireerd door de boeken van zijn landgenoot Ernest Hemingway, al sinds 1967 elk jaar meedoet aan die race. Hij kon práchtig vertellen. Achter dat idiote rennen bleek een hele wereld van rituelen en kameraadschap te zitten. Maar ook, vreemd genoeg, een enorm respect en liefde voor die beesten. Dus dat fenomeen was een aparte documentaire waard.”
Als Amsterdammer in de Spaanse filmwereld heb je meer de blik van de buitenstaander, zegt Van der Zee. “Ik heb me zo meer kunnen richten op het ‘waarom’ van die traditie. De hang naar adrenaline is maar een klein deel van het verhaal. Het krijgt bijna religieuze dimensies, met vaste rituelen. Lukt het je om als renner – als is het maar één ogenblik – met de stier gelijk op te gaan en vlakbij te komen, met de stierenadem in je nek, één met de groep? Dan ben je voor een dag een halfgod. Al die mannen lijken met het rennen hun eigen demonen te willen bezweren. Wat die ook mogen zijn. Dat wilde ik in beeld brengen.”
De extreme stress voorafgaand aan het evenement wordt beklemmend getoond, en de extatische renpartijen in Encierro werden vastgelegd met geavanceerde 3D-camera’s. Van der Zee: “Als er één medium bij uitstek geschikt is om deze gebeurtenis spannend in beeld te brengen, dan is het de 3D-film. Want als kijker zit je middenin de chaos. Maar ook als cameraman was het eng. Bij het filmen zat ik hoog op een hek. Ik dacht dat ik veilig was. Totdat de eerste stier een arme Japanner, vlak voor me, in de kraag greep en meters meesleurde. Dat beest zoefde vlak voor m’n lens langs.”
In Portugal is het verboden om de stier in het stierengevecht te doden, en ook in Spanje gaan er steeds meer stemmen op om de traditie aan banden te leggen. Maar het rennen met de stieren zal altijd blijven bestaan, denkt Van der Zee. “De encierro bestaat al, op z’n minst, sinds 1385 en is diepgeworteld, geliefd en tijdloos. Wereldwijd kijken er 60 tot 80 miljoen mensen naar. Dat gaat echt niet zomaar verloren.”
Na het Spaanse succes probeert Van der Zee zijn documentaire nu ook in Nederland vertoond te krijgen. Hij lacht: “Ik kan me zo voorstellen dat de Partij voor de Dieren daar niet op zit te wachten.”