Het Parool / Kunst & Media (4 juni 2009)
Het gratis downloaden van muziek wordt steeds populairder. Met Creative Commons – een aangepaste vorm van copyright – houdt de muzikant toch controle over het werk. Wordt dit de nieuwe norm voor de muziekindustrie?
DANIËL BERTINA
“Internet is our friend and free music downloads are awesome!” juicht de website van het Nederlandse platenlabel Beep! Beep! Back Up the Truck. De opvallende naam is niet het enige wat dit muziekcollectief onderscheidt van de rest van de Nederlandse platenlabels: ál hun muziek is gratis te downloaden, via de website. Het hele repertoire van bands als We vs. Death, The Walt en Paper Tiger kan kosteloos worden bemachtigd. Producer Maarten Besseling van muziekproject In a cabin with hanteert een vergelijkbaar systeem: met een snelle internetverbinding kunnen albums van Chop Wood en Neonbelle moeiteloos worden gedownload. Gratis en voor niets.
Betalen voor muziek is niet meer vanzelfsprekend. Bittorrent programma’s, websites zoals The Pirate Bay en Mininova, en software zoals Soulseek maken het illegale downloaden van muziek vrijwel onbeheersbaar. Steeds meer muzikanten en platenlabels kiezen ervoor om muziek dan maar gratis aan te bieden via de eigen website, om toch nog enige controle te houden over de promotie.
Bekende, vooruitstrevende artiesten zoals Radiohead en Nine Inch Nails namen het voortouw. Inmiddels laat ook Buma/Stemra, de belangenvereniging voor componisten in Nederland, haar leden al een jaar op beperkte schaal experimenteren met gratis muziekverspreiding.
Een nieuw hulpmiddel om dit fenomeen te reguleren is Creative Commons (CC). Dit is een aangepaste vorm van copyright – ook wel copyleft genoemd – dat gratis verspreiding van creatief werk mogelijk maakt.
Als eerste platenlabel in Nederland brengt Beep! Beep! Back Up the Truck – sinds de oprichting in mei dit jaar – al de muziek uitsluitend uit onder CC-licentie. De gratis verspreiding moet de kennismaking met de artiesten laagdrempelig houden.
De website dient hierbij als promotiemiddel: biografieën, foto’s, videoclips en touragenda’s van alle bands zijn hier op één locatie te vinden. Daarnaast worden de bandleden intensief betrokken bij de organisatie – samenwerking staat centraal. Promotor Nicolai Adolfs zweert bij deze nieuwe ontwikkeling: “Wij werken met Creative Commons omdat we vrij willen blijven, maar toch onze muziek en artiesten willen beschermen.”
Met het traditionele copyright (all rights reserved) is gratis verspreiding niet te verenigen. Een Creative Commons (some rights reserved) licentie biedt deze mogelijkheid wél. Met zes basis CC-licenties kan de maker aangeven in hoeverre het werk ter beschikking staat voor gebruik, remix en verdere uitwisseling – mét vermelding van naam en licentievoorwaarden. Daarnaast kan ook worden vastgelegd of het werk voor commerciële doeleinden mag worden gebruikt. De licentie zelf is gratis via de website te verkrijgen.
Het Amerikaanse Creative Commons ontstond in 2001 als een soepeler systeem van auteursrecht, toegepast op de mogelijkheden van het internet. Grondlegger Lawrence Lessig wilde door het verspreiden van creativiteit nieuwe creativiteit mogelijk maken. In 2004 werd Creative Commons door het Instituut voor Informatierecht in samenwerking met Waag Society en Nederland Kennisland aangepast naar het Nederlandse recht.
Volgens Martijn Arnoldus van CC Nederland bestaat de gratis verspreiding van software, zogenaamde open source, al jaren: “Die vrije licenties waren echter specifiek gemaakt voor software, niet voor andere soorten creatief werk. Dat hiaat probeert Creative Commons zo breed mogelijk te vullen.” De licenties bestaan inmiddels voor foto’s, video’s, tekst, software en muziek.
“Creative Commons is een juridisch hulpmiddel, we registreren niet hoeveel werken onder de licentie worden uitgebracht,” zegt Arnoldus. “Een schatting uit 2006 telde 200.000 gelicentieerde werken binnen CC Nederland. Inmiddels is dat ongetwijfeld een veelvoud.”
De CC-licentie staat dus verspreiding toe, mét rechtsbescherming. “Bij misbruik van het werk – stel Nokia gaat aan de haal met een van onze liedjes – kunnen we ons recht halen,” stelt Nicolai Adolfs van Beep! Beep! Back Up the Truck. “Dat is niet mogelijk als de muziek volledig rechteloos is vrijgeven.”
Dit kan voormalig Countdown en MTV presentator – en internetpionier – Adam Curry onderschrijven. In 2006 klaagde hij het roddelblad Weekend aan: het blad had zonder toestemming privé-foto’s van Curry’s webpagina afgedrukt. De foto’s vielen onder de CC-licentie die commercieel gebruik verbiedt. Creative Commons hield stand in de rechtszaak: Curry werd in het gelijk gesteld, Weekend ontsnapte met een waarschuwing. Bij herhaling riskeert het blad een schadevergoeding van 1000 euro per foto.
“Het gaat ons niet om het geld – we zijn principiële mannetjes,” laat Adolfs weten. Voor het cultureel stimuleren van jongeren kreeg Beep! Beep! subsidie van Youth in Action – een initiatief van de Europese Gemeenschap – en de Gemeente Utrecht. “Wat voor ons telt is het bundelen van talent. Alle winst gaat terug het label in om onze bands te promoten, en nieuwe muziek mogelijk te maken.”
Als een platenlabel of muzikant gebruik maakt van een CC-licentie vervallen de structurele inkomsten uit plaatverkopen of radioroulatie. Een CC-licentie dwingt bands en platenlabels op een andere manier inkomsten te genereren. Zoals door merchandiseverkoop, speciale uitgaves in hardcopy (op cd of vinyl), sponsoring, en het muzikale handwerk: veel live optreden.
De live shows hebben niet de prioriteit binnen het muziekproject In a cabin with van producer Maarten Besseling. In a cabin with is een studioproject waarbij verschillende muzikanten zich voor korte opnamesessies gezamenlijk afzonderen, vaak op een buitenlandse locatie. De betrokken muzikanten streken eerder neer in Zweden, IJsland en Mexico.
Hoewel het resultaat van deze sessies integraal kan worden gedownload, is het werk ook in cd-versie in de platenzaak te koop. Producer Maarten Besseling is goed van vertrouwen: hij gaat ervan uit dat de echte fans het project zullen steunen door de platen ook aan te schaffen. “We doen gewoon ons ding, maar we werken kennelijk in een grijs gebied.”
Besseling is bekend met Creative Commons, maar maakt er geen gebruik van. Het merendeel van de artiesten die uitgenodigd worden voor In a cabin with zijn lid van Buma/Stemra. Deze organisatie behartigt de belangen van muziekauteurs en componisten in Nederland, en treedt op tegen muziekpiraterij. Daarbij gebruikt Buma/Stemra het traditionele copyright – zonder gratis verspreiding.
Opvallend genoeg biedt Buma/Stemra haar leden al een jaar de gelegenheid om te experimenteren met Creative Commons. Onder strikte voorwaarden kunnen de componisten een deel van hun werk onder niet-commerciële CC-licenties verspreiden. “Het is een proef,” laat Willem Wanrooy van Buma/Stemra weten.
“Zoals we het nu kunnen beoordelen lijkt Creative Commons vooral geschikt voor twee groepen componisten,” stelt Wanrooy: “De jonge talenten voor wie exposure van hun muziek voorop staat – maar die nog niet toe zijn aan een professionele aanpak – en de makers die al ‘gearriveerd’ zijn, en gratis verspreiding als promotie willen gebruiken.”
Tot nu toe was er weinig belangstelling. Het experiment wordt wel met een jaar verlengd: de geringe animo voor het project wordt onderzocht.
Ondanks zijn sympathie voor Creative Commons ziet Maarten Besseling van In a cabin with toch meer heil in Buma /Stemra: “Als je geld wil verdienen met muziek is dat toch de beste optie. Het gaat niet alleen maar over de plaatverkopen – voor elk liedje dat je live speelt kan je betaald krijgen. De muziekindustrie loopt met haar onduidelijke regelgeving wél enorm achter bij de mogelijkheden van het internet.”
Willem Wanrooy van Buma/Stemra beaamt: “De ontwikkelingen zijn niet bij te benen. Maar er gebeurd ook heel veel buiten de spelregels. Buma/Stemra speurt misbruik op en grijpt in waar nodig, zodat de componisten dat niet zelf hoeven te doen. Wij nemen de exploitatie van de muziek over – zoals dat heet.”
Juist deze ‘exploitatie’ wil een label als Beep! Beep! Back Up the Truck in handen houden – uit principiële redenen. Het platenlabel staat nu nog in de kinderschoenen, maar is niet gespeend van ambities. Nicolai Adolfs: “Het liefst zijn we over vijf jaar net zo groot als platenlabel Excelsior.”