Het Parool / Kunst & Media (18 april 2012)
De Amsterdamse fotograaf Carine Brinkman maakte een tentoonstelling over de gedichten van Fernando Pessoa, Portugals meest mysterieuze dichter. Nu te zien in Lissabon.
DANIËL BERTINA
Jaren geleden kreeg Carine Brinkman (1968) door een vriend een boek in haar handen gedrukt. Het was een dichtbundel van Fernando Pessoa (1888-1935) – één van Portugals grootste en meest mysterieuze dichters – vertaald door August Willemsen. Nu legt ze het boek op tafel. Gerafeld en helemaal stukgelezen, vol met plakbriefjes en aantekeningen. Brinkman lacht verontschuldigend: “Vanaf de eerste letter greep Pessoa’s poëzie me vast en heeft me niet meer losgelaten. Hij schrijft heel direct over het hier en nu; over het mysterie van de alledaagse dingen.”
Gewapend met Pessoa’s gedichten reisde Brinkman naar Lissabon en ging twee weken op fotosafari door de stad, met de dromerige poëzie van Pessoa als enige richtlijn. Het resultaat was een serie van dertig verstilde foto’s van de stad. Gemaakt puur uit eigen fascinatie; zonder verdere planning. Maar het project ging een eigen leven leiden.
Aangemoedigd door vrienden en andere bewonderaars van Pessoa, benaderde Brinkman het Casa Fernando Pessoa in Lissabon: het voormalige woonhuis van de dichter, nu cultureel centrum. De nodigde Brinkman uit om haar foto’s te komen tonen. Haar expositie in Lissabon, met de titel O mistério das cousas; desassossego (het mysterie der dingen; rusteloosheid), is vanaf 12 april tot en met half juli te zien.
Fernando Pessoa sleet zijn leven in obscuriteit en dronk zichzelf de dood in. De roem kwam postuum, toen een enorme kist met ruim 27.000 tekstfragmenten en manuscripten werd ontdekt. Nog steeds is lang niet alles van dit chaotische, soms onleesbare oeuvre geordend,– laat staan vertaald. Deels omdat Pessoa tijdens het schrijven gebruik maakte van ruim 86 verschillende auteurspersonages.
In zijn gedichten is niets wat het lijkt. Maar poëzie moet je nooit teveel uitleggen, vindt Brinkman. Ze leest een fragment voor uit Pessoa’s Tabacaria (Sigarenwinkel, 1915) dat hij schreef onder de naam Álvaro de Campos: één van zijn talloze heteroniemen: “Een regendag is even mooi als een dag van zonneschijn. Beide bestaan; elk zo hij is.” En verder: “Ik ben niets. Ik zal nooit iets zijn. Ik kan ook niet iets willen zijn. Afgezien daarvan koester ik alle dromen van de wereld.”
Pessoa daagt je uit om beter naar je omgeving te kijken, zegt Brinkman. “En zo zijn veel van mijn foto’s tot stand gekomen. Tegelijkertijd moet ook weer niet teveel achter zijn woorden zoeken. Dat probeer ik te laten zien.”
In het dagelijks leven werkt Brinkman als tentoonstellingmaker en educator bij Museum Het Dolhuys in Haarlem. Ze is zelfgeschoold als fotograaf. “Ik ben een creatieve duizendpoot, maar fotografie is de rode draad in àl mijn werk. Het is een manier om mijn eigen verwondering over de wereld aan anderen over te brengen.”
Voor haar tentoonstelling liet Brinkman bij het TextielLab van het Textielmuseum in Tilburg dertig foto’s en tien gedichten op katoen afdrukken. “De combinatie van fotografie en poëzie vind ik heel spannend. In Lissabon worden de fotodoeken aan waslijnen door de expositieruimte gespannen. Het idee is dat de foto’s op ooghoogte komen te hangen, en dat de bezoekers de doeken opzij moeten schuiven om verder te kunnen lopen. De waslijnen verwijzen naar het straatbeeld van Lissabon, maar het is ook een jeugdsentiment; een herinnering aan hoe mijn oma in de tuin de was stond op te hangen.”
Waarom heeft het Casa Fernando Pessoa juist een Nederlander gevraagd om een project te presenteren over hun culturele icoon? Brinkman heeft geen idee. “Portugezen zijn heel erg trots op hun erfgoed, maar misschien ook té bescheiden om er teveel mee naar buiten te treden. Ik heb de blik van een buitenstaander. Zo’n insteek is vaak heel verrassend.”
Carine Brinkman: O mistério das cousas; desassossego. Casa Fernando Pessoa, Rua Coelho da Rocha 16, Lissabon. Te zien t/m half juli. www.ludiekewerken.nl