Het Parool / Kunst & Media (20 mei 2010)
De Braziliaanse regisseur Claudia Lisboa maakte de documentaire Beauty refugee: een zwartkomisch en pijnlijk familieportret over de obsessie met plastische chirurgie.
DANIËL BERTINA
“De camera was mijn wapen,” zegt regisseur Claudia Lisboa. Negen jaar lang werkte zij aan de documentaire Beauty refugee (2009), een film over haar familieleden, en hun merkwaardige obsessie met plastische chirurgie. “Gewapend met die camera kon ik even uit de rol van ‘kind’ stappen, en kon ik meer afstand bewaren.”
In Beauty refugee graaft de filmmaker naar de achterliggende motieven van een familietrek: een hunkering naar perfectie. De film is vertoond in De Balie, in combinatie met een inleiding, lezing en debat. Eerder dit jaar draaide de film al op het Idfa.
Het idee ontstond in 1995. Na vier jaar in Europa te hebben gewoond, werd Claudia Lisboa (Diamantina, 1963) bij terugkomst op het vliegveld in Brazilië begroet door haar zus, en een andere vrouw.
“Na lang staren zag ik dat die ‘andere vrouw’ mijn eigen moeder was,” vertelt Lisboa, nog steeds in verbijstering. “Mensen veranderen door ouderdom, dat kan je accepteren. Maar mijn moeder was onherkenbaar verbouwd en jeugdig strakgetrokken.”
Daar moest een film over worden gemaakt. De opnames begonnen in 2000. Haar jongere broer Sergio, een gevierd plastisch chirurg, had toen al veertien familieleden meerdere keren uitvoerig onder het mes gehad. Toen Lisboa haar film negen jaar later had afgerond, waren dat er dertig.
Als enige van de clan weigerde Lisboa om ook geopereerd te worden. Onbegrijpelijk, aldus de rest. De confronterende gesprekken in Beauty refugee tussen Claudia Lisboa en haar broer, zus, ouders en aangetrouwde familieleden – schijnbaar achteloos vastgelegd – zijn opvallend schaamteloos. En daardoor vaak pijnlijk en zwartkomisch.
“Een vrouw van mijn eigen leeftijd?,” zo roept Lisboas bejaarde machovader, gevraagd waarom hij een aanzienlijk jongere vriendin heeft. “Daar word ik niet geil van!” “Misschien hadden een paar tijdige cosmetische ingrepen jouw depressie wel kunnen voorkomen,” zo stelt haar moeder – overigens zelf zwaar aan de antidepressiva. Zoals blijkt, net als de rest van de familie.
“Voor de grap noem ik mijzelf vaak een Beauty refugee, omdat ik zogenaamd vanwege mijn verzet tegen de dwingende schoonheidsidealen mijn land ben ontvlucht,” vertelt Claudia Lisboa, nu wonend en werkend in Amsterdam en Stockholm. “Mijn grootste bezwaar tegen plastische chirurgie is dat het leidt tot een fragmentatie van je wereldbeeld.”
“Door jezelf obsessief bezig te houden met hele kleine lichamelijke details, verlies je uiteindelijk het beeld van het grote geheel. Dan zie je niet meer wat er écht toe doet.”
Deze film is het een verhaal van een verzameling perfectionisten. “Mijn familie is heel erg materieel ingesteld, en ze willen altijd méér. Mijn film toont de heersende mentaliteit in het hedendaagse Brazilië, maar dat gegraai zie je nu ook overal ter wereld. Het is een illustratie van de tijd waarin we leven.”
Vooral in de scènes met haar vader gaat het hard tegen hard. Lisboa verwijt haar vader een zeer tirannieke opvoeding, en hij veegt haar bezwaren van tafel. Schreeuwend staan ze af te wassen, maar uiteindelijk drinken ze samen een glas bier. Uitgeput, in een soort emotionele wapenstilstand.
“Na afloop waren we allebei twee dagen helemaal kapot,” zegt regisseur Claudia Lisboa. “Maar ik heb wel het gevoel dat we een stap verder zijn gekomen. Beauty refugee was een voorzichtige toenadering. Dit project heeft me negen jaar van mijn leven gekost, en ik heb met deze film gezegd wat ik wilde zeggen. Het voelt goed zo. Ik denk niet dat ik zonder camera zover had kunnen komen.”