Het Parool / Kunst & Media (27 augustus 2011)
De debuutroman van Juan Pablo Villalobos toont de moorddadige wereld van de Latijns-Amerikaanse drugskartels, gezien door de ogen van een kind. Vol droge humor.
DANIËL BERTINA
‘De tijgers gebruiken we voor het opeten van de lijken. En daarvoor hebben we ook onze leeuw. Maar we gebruiken ze vooral om naar te kijken, want het zijn sterke en mooi gebouwde dieren die een lust zijn voor het oog. Dat komt vast door de goede voeding.’
Aldus hoofdpersoon Tochtli uit In het hol van de leeuw, de debuutroman van de Mexicaanse schrijver Juan Pablo Villalobos (Guadalajara, 1973). Tochtli is de enige zoon van drugsbaron Yolcaut. Als een markant tsaartje leeft hij in een zwaar bewaakte villa in het binnenland van Mexico, omringd door een handjevol bedienden, criminelen, moordenaars, hoeren en corrupte politici.
Hij heeft alles wat hij wil: een verzameling hoeden, een dierentuin, een bibliotheek vol encyclopedieën en samoeraifilms – maar hij aast nog op een dwergnijlpaard uit Liberia. Privéleraar Mazatzin – een teleurgestelde ex-hippie – is zijn enige vriend, terwijl zijn paranoïde Tony Montana-achtige vader – verwikkeld in een bloederige drugsoorlog – een ‘echte man’ van hem probeert te maken.
Vorig jaar verscheen Villalobos’ kleine boekje (drie hoofdstukken, 122 pagina’s) bij de Spaanstalige uitgeverij Anagrama. Het werd een onverwacht succes. De rechten zijn al aan tien landen verkocht, en in Groot Brittannië werd zijn debuut genomineerd voor The Guardian First Book Award. Een dubbel unicum: het was de eerste keer dat de lezers werden gevraagd om een boek voor te dragen, en ook de eerste keer dat een buitenlandse vertaling in de longlist werd opgenomen. Eerder deze maand verscheen de Nederlandse vertaling, In het hol van de leeuw, bij uitgeverij Van Gennep.
In het hol van de leeuw werd bestempeld als narcoliteratura. Een beetje misleidende term, vindt Villalobos. “In het hol van de leeuw is een verhaal over opgroeien en het verlies van kinderlijke onschuld. Het is vooral een Bildungsroman, over hoe een kind in een extreme situatie strategieën van bescherming bouwt om de realiteit draaglijker te maken. En hoe hij gedwongen wordt om in de voetstappen van zijn vader te leren lopen. Het drugsgebeuren is slechts decor.”
“Ik heb geprobeerd om de talloze clichés over de Mexicaanse en Latijns-Amerikaanse cultuur in mijn boek te verweven. Het is een verkapte kritiek op het vreselijke machismo, de chronische corruptie, de verstrengeling van onderwereld en politiek, ons koloniale verleden en dwingende invloed van de Verenigde Staten. Dat klinkt nogal zwaar. Daarom heb ik mijn best gedaan om van In het hol van de leeuw een geestig, absurdistisch boek te maken. In navolging van Miguel de Cervantes – mijn grote held.”
Alle personages in In het hol van de leeuw hebben dierennamen uit de Nahuatl traditie, één van de negentig stamtalen die Mexico rijk is. Corresponderend met hun karakter: Tochtli betekent konijn, Yolcaut staat voor slang en Mazatzin voor hert. “Het overgrote deel van de Mexicanen heeft geen besef van die taal,” grijnst Villalobos. “Voor hen klinken de namen nét zo vreemd als voor de Nederlandse lezers.”
Aan de basis van het verhaal staan twee tegengestelde personages, drugsbaron Yolcaut en professor Mazatzin, die elk een verschillende kant van de Mexicaanse cultuur belichamen.
“De professor staat voor de linkse intellectuele traditie in Latijns-Amerika. Ik heb als student literatuurwetenschap veel van die ex-idealisten uit de jaren zestig ontmoet. Veel van hen zijn later compromisloos voor het grote geld gegaan en hebben daarbij al hun idealen verraden, óf ze zijn verbitterd en rancuneus blijven vasthouden aan hun oude opvattingen. Mazatzin valt in die laatste categorie. Yolcaut komt van de universiteit van de straat – zoals hij het zelf zou noemen. Hij is de keiharde cynicus die uitsluitend denkt in termen van macht en eigengewin. In hun vriendschap botst de cultuur van de boeken met de cultuur van de levenservaring.”
Maar dat was niet interessant genoeg. “Ik zocht balans: een verteller, een unieke stem. Rond die tijd was mijn vrouw zwanger van mijn eerste zoon. Daarom koos ik ervoor om het verhaal te vertellen vanuit het perspectief van een dromerig, vroegwijs kind, dat opgroeit in een buitengewoon universum. Tochtli is wereldvreemd, en wordt in zijn blik niet belemmerd door allerlei morele bezwaren. Het was een manier om zelf geen oordeel te vellen over de gruwelijkheden in het verhaal. Dat laat ik over aan de lezer.”
In het hol van de leeuw is onderdeel van een trilogie over geweld, corruptie en macht, teruggebracht tot de vader-zoonrelatie. “Mijn volgende boek is geschreven vanuit het perspectief van een tienerjongen – deels gebaseerd op mijn eigen leven. Ik stuit nu op een merkwaardige vorm van zelfcensuur: wil ik dat mijn ouders dit over mij lezen? Het voelt onaangenaam, maar het moét. Een schrijver mag het zichzelf nooit makkelijk maken.”
Villalobos woont al acht jaar in Barcelona. Door die afstand leerde hij als toeschouwer naar zijn geboorteland te kijken; ondanks alle ellende en problemen blijft Mexico intrigeren en inspireren. “Mijn land heeft zich in de loop der jaren ‘ontwikkeld’ van een diep racistische samenleving tot een maatschappij met extreme klassenverschillen. Alles draait alleen nog om geld en macht. Persoonlijk ben ik zeer pessimistisch over de toekomst, maar ik heb geprobeerd om dat niet àl te drammerig uit te dragen.”
In het hol van de leeuw door Juan Pablo Villalobos, uitgeverij Van Gennep, €10