Honderd jaar geleden werd in Denemarken Asger Jorn geboren: ongrijpbaar kunstenaar, dwars denker en één van de geestesvaders van de Cobra. Het Cobra Museum toont nu een dwarsdoorsnede van het werk van de Deen.
DANIËL BERTINA
Op een immense zwart-wit foto tegen de wand van het Cobra Museum is Asger Jorn (1914-1973) aan het werk, op eigenzinnige manier. In diepe concentratie rijdt de Deense kunstenaar en denker op een scooter door een grote bak met klei. De banden laten een reliëf na: de basis voor een groot keramisch kunstwerk.
“Ik vond dit een mooi beeld om de tentoonstelling mee te beginnen,” zegt curator Hilde de Bruijn (1971): “Jorn heeft een grote rol gespeeld in de ontwikkeling van de na-oorlogse, avantgardistische kunst. Veel mensen kennen hem vooral als schilder en mede-oprichter van tegendraadse kunstbewegingen als Cobra en de Internationale Situationisten. Maar hij was ook actief als schrijver van onnavolgbare teksten waarin hij verbanden legde tussen het Marxisme, de antropologie, de natuurwetenschappen, architectuur, filosofie en kunst. Al zijn uiteenlopende interesses – van kwantummechanica tot graffiti – probeerde hij op harmonieuze manier samen te brengen in een allesomvattende theorie over kunst en het leven. Hij was een fascinerende man.”
De tentoonstelling Traces, 100 years of Asger Jorn is tot en met 18 januari te zien in het Cobra Museum voor Moderne Kunst in Amstelveen. De expositie is geen compleet retrospectief, zegt De Bruijn. “Daar zijn er al een aantal van geweest. Wij tonen slechts een greep uit al de media waarmee hij werkte – schilderijen, grafisch werk, muzikale experimenten, keramiek en tekst – en proberen daarmee een totaalbeeld te schetsen. Het geeft een indruk van de enorme reikwijdte, complexiteit en vitaliteit van zijn werk.”
Naast Jorns eigen werk biedt de museum ook twee deeltentoonstellingen. Op de bovenverdieping is The secret of art te bewonderen, met ongeveer 150 verfijnde grafische werken op papier – omstreeks een kwart van zijn totale grafische oeuvre. En kunstenaars Maria Pask en Frédérique Bergholtz lieten zich in voor hun installatie met keramische, totem-achtige objecten en videokunst (A Way of Making) inspireren door Jorns eigenzinnige kunstvisie.
Asger Jorn (geboren als Asger Oluf Jørgensen) werd geboren in een streng Christelijk gezin in Het Deense Vejrum. Als radicale denker en kunstenaar zou hij zich zijn leven lang blijven afzetten tegen elke vorm van autoriteit. In 1935 maakt hij zijn eerste serie abstracte schilderijen, geïnspireerd op de Scandinavische mythologie en pre-Christelijke volkskunst en muurschilderingen. Deze fascinatie met de kracht van prehistorische, oeroude beelden blijft een grote rol in zijn werk spelen.
In 1936 reist hij naar Parijs, toen het absolute brandpunt van de hedendaagse kunst, en volgt daar de Académie Contemporaine. Twee jaar later heeft hij zijn eerste solotentoonstelling in Denemarken. Terug in Parijs richt hij in 1948 samen met Karel Appel, Constant, Corneille, Christian Dotremont en Joseph Noiret de kunstgroep Cobra op. Enige jaren later is hij ook betrokken bij de revolutionaire (kunst)beweging de Internationale Situationisten (1957-1972), die door middel van ontregelende ‘happenings’ probeerden kunst middenin de samenleving te plaatsen.
De Bruijn: “Net als veel van zijn radicale generatiegenoten zag Jorn kunst niet als iets vrijblijvends, maar als onlosmakelijk verbonden met het menselijke bestaan. Volgens Jorn heeft de mens een fundamentele behoefte om zich spontaan via kunst uit te drukken, op basis van de meest primaire menselijke driften en passies. In zijn werk zocht hij steeds weer naar nieuwe vormen van samenleven, gericht op collectiviteit en creativiteit, als reactie op de toenemende druk van de consumptiemaatschappij. Ik zie daarin veel parallellen met onze huidige tijd.”
In zijn vroege werk is te zien dat Jorn zich liet inspireren door grote namen uit de schilderkunst. De Bruijn wijst naar een schilderij, duidelijk beïnvloed door Picasso. “Maar hij gaf er wel een eigen draai aan. Dit schilderij heet Mona Lisa, het is Jorns weergave van een dame waar hij een amoureuze relatie mee had.”
Kunst draaide voor Jorn uiteindelijk om transformatie; het omvormen van bestaande materie tot iets nieuws. Zoals in het type schilderijen dat hij ‘modificaties’ noemde (peintures détournees). De Bruijn: “Daarvoor gebruikte hij kitscherige of amateuristische schilderijen als ondergrond en schilderde er nieuwe vormen overheen. Zo ontstaat een heel spannend contrast. Je moet soms een beetje wennen aan Jorn, maar zijn werk is ongrijpbaar meesterlijk.”
De Bruijn raakte drie jaar geleden gefascineerd door Jorn, toen ze zich voor haar nieuwe functie als curator voor het Cobra Museum extra verdiepte in de geschiedenis van Cobra. De Bruijn: “Ik werd meteen gegrepen door die wilde manier van denken. Jorn laat zien dat de mens met een flinke dosis intelligentie en lef tot een hele open manier van denken in staat is. Dat hopen we met deze tentoonstelling te laten zien.”
Traces, 100 years of Asger Jorn. Cobra Museum, Sandbergplein 1, Amstelveen. Te zien t/m 18/1. www.cobra-museum.nl
Het Parool / Kunst & Media (4 oktober 2014)