Voorstelling: Your brother. Remember? door Zachary Oberzan
Gezien: 14 juni, Terschellings Oerol Festival
Door: Daniël Bertina / Corpus Kunstkritiek
De Amerikaanse muzikant en theatermaker Zachary Oberzan maakte een one man show over de relatie met zijn oudere broer Gator. Een complexe collage van homevideo’s, fragmenten uit legendarische knok- en horrorfilms, muziek, spel en documentaire.
In een kerk op het eiland Terschelling zit Zachary Oberzan in een klein, smetteloos wit zaaltje op een stoel. Aan weerszijden geflankeerd door ficussen en een akoestische gitaar op een standaard. Oberzan – onopvallend uiterlijk, atletisch postuur – kijkt rustig de zaal in. Achter hem hangt een projectiescherm. Even lijkt hij een voorganger die zich voorbereidt op een avondje preken. Hij begint te praten; Amerikaans met een raar accent. Een vreemde, onsamenhangende monoloog die later in verschillende vormen terug zal komen. Het blijkt een imitatie te zijn van de Belgische actieheld Jean-Claude van Damme. Dit is het ontregelende begin van Your brother. Remember?, een ontwapenende voorstelling over twee broers en hun gedeelde liefde voor stompzinnige knokfilms.
Wat God verboden heeft
Twintig jaar geleden keek Zachary Oberzan (1974) ontzettend op tegen zijn oudere, veel stoerdere broer Gator (genoemd naar een alligator). De twee verschilden veel, maar hadden een gedeelde fascinatie voor waardeloos geacteerde maar toch zeer vermakelijke actiefilms, zoals Kickboxer (een draak van een film met in de hoofdrol de legendarische vechtersbaas en vrouwvriendelijke womanizer, The Muscles from Brussels: Jean-Claude van Damme), Enter the Ninja (een obscure knokfilm over, zoals de titel al zegt, moorddadige ninja’s) en Faces of Death (een onsmakelijke en zwartkomische cult horrorfilm in de vorm van een fictieve documentaire vermengd met archiefbeelden van echte moordpartijen). De twee broers, af en toe bijgestaan door hun jongere zus, verslonden deze films.
Gewapend met een simpele videocamera begonnen ze voor de grap een aantal van de meest
memorabele scènes na te spelen. In de huiskamer, rollend door de sneeuw en vechtend in de keuken. Twintig jaar later heeft Zachary zich ontwikkeld als theatermaker, muzikant en acteur, terwijl broer Gator zichzelf bijna te gronde richtte. Zachary vertrok richting New York en werd lid van de experimentele theatergroep Nature Theatre of Oklahoma. Gator kwam een slordige zestig kilo aan, deed alles wat God verboden heeft, belandde meerdere keren in het gevang en raakte verslaafd aan de harddrugs en methadon.
Überkitsch
Voor Your brother. Remember? benaderde Zachary zijn aan lager wal geraakte broer om samen met hem al deze oude, melige scènes opnieuw te filmen, twintig jaar na dato. De voorstelling bestaat voor een groot deel uit een videomontage van een aantal zeer genietbare – want überkitsch – fragmenten uit Kickboxer, afgewisseld met hun grofkorrelige reconstructies uit de vroege jaren negentig, en de recente imitaties van deze scènes. In mindere mate deden de Oberzans hetzelfde met een aantal tenenkrommend stompzinnige scènes uit Faces of Death en Enter the Ninja – die ook af en toe in korte fragmentjes voorbij komen.
Vorig jaar stortte Oberzan zich nog op actieheld Rambo met zijn theatervoorstelling Rambo
Solo (Nature Theater of Oklahoma, 2009). Daarna volgde zijn deconstructie van de eerste Rambo film (First Blood) in de vorm van het zelfgemaakte Flooding with love for the kid (2009), waarin hij in zijn eentje de zesentwintig personages uit de film vertolkte en alles opnam op de paar vierkante meter van zijn New Yorkse appartementje.
Dat klinkt complex, maar Your brother. Remember? is nog veel ingewikkelder. Kickboxer is, los
van al het ram- en beukwerk, een verhaal over de liefde en loyaliteit tussen twee broers: eentje timide (Jean-Claude), de ander arrogant en zelfverzekerd. De oudere broer gaat naar Thailand om tegen de heersende kampioen Muay Thai te vechten: de enge Tong Po (getooid met kale kop en lange vlecht en tatoeages). Hij wordt verrot geslagen en raakt verlamd, jongere broer JC zweert wraak en gaat in de leer bij een oude meester om de Thaise stijl te leren.
Volgen de nodige goedbedoelde martelingen en trainingen – waaronder de memorabele scène
waarin de meester JC opdraagt om met blote schenen een bamboeboom om te trappen. JC weigert en de oude man pepert hem in: “Your brother. Remember?” waarna JC al schreeuwend met woeste trappen de boomstam halveert. JC blijkt een spijkerharde kerel te zijn geworden, hij slaat een bevallige Thaise schone aan de haak, en haalt revanche door kleerkast Tong Po uit te dagen en een ongenadig pak slaag te geven.
Practical jokes
De twee Oberzans vonden elkaar in hun liefde voor dit gewelddadige melodrama, en de zelfgemaakte scènes zijn ontwapenend en geestig. De drie verschillende ‘tijden’ leveren een hilarisch, maar ook pijnlijk contrast op. De scène dat JC al huilend van woede de boom doormidden hakt met zijn scheen – en vervolgens bont, blauw en bloedend ter aarde stort – wordt versneden met een scène van de gespierde en graatmagere Gator als tiener (petje achterover, blote bast) die op aansporing van een piepjonge Zachary (gehuld in kimono / badjas) de huiskamerficus kapot schopt. Daarna springt het beeld naar dezelfde Gator, nu een dikke 120 kilo, die woest puffend zijn best doet om de plant te raken zonder zichzelf een hartaanval te bezorgen.
Los van de filmbeelden steekt Oberzan vanaf zijn stoel een aantal monologen af – gericht naar
het publiek en gespeeld als het personage Jean-Claude van Damme, inclusief vet Waals Amerikaans accent. Een groot deel van deze teksten blijkt later woord voor woord afkomstig te zijn uit brieven die Gator aan Zachary schreef over zijn leven in de bak, en de ranzige practical jokes die hij daar met de bewakers uithaalde. De Kickboxer-beelden worden ook nog onderbroken door documentaireachtige talking-head interviews met Gator en hun zusje. Hoe kijken ze terug kijken op hun relatie? En hun herinneringen aan vroeger? En hoe hebben ze het Your brother. Remember? project ervaren?
Af en toe neemt Zachary Oberzan live de gitaar ter hand en speelt een paar liedjes, ook uit die
periode. De voorstelling is daardoor als geheel vrij statisch, maar de filmbeelden zijn zo fascinerend, dat Oberzans performance nergens verveelt, ook al komt hij gedurende de voorstelling nauwelijks van zijn stoel.
Mockumentary
Opvallend is verder dat Zachary Oberzan in zijn voorstelling ook refereert aan de film JCVD. In deze bizarre film van Mabrouk El Mechri uit 2008 speelt Jean-Claude van Damme zichzelf: een aan lager wal geraakte, cokeverslaafde actieheld op leeftijd, die het allemaal niet meer aan kan en gedoemd is tot een carrière in c-films. Een soort mockumentary die doet denken aan die andere zelfreferentiële metafilm: Adaptation (Spike Jonze, 2002).
Oberzan neemt de sleutelmonoloog uit JCVD – waarin Jean-Claude van Damme, overigens in
prachtig spel, zijn tekortkomingen direct aan de kijker opbiecht – en speelt deze eerst woord voor woord en gebaar voor gebaar na, om later met precies dezelfde gebaren en met hetzelfde accent een brief van Gator te spellen. Zo wordt het duidelijk dat Oberzan de tragische levensloop van hun geliefde Jean- Claude van Damme vergelijkt met de werdegang van die andere held: zijn broer Gator.
[youtube]http://www.youtube.com/watch?v=i_LMzRierKE[/youtube]
Eindstrijd
Wat met al die homevideo’s begint als kolder, krijgt steeds meer een akelig realistisch randje, ook door de eerdergenoemde interviews die met de filmbeelden zijn versneden. Langzaam sijpelt het echte leven de voorstelling binnen. Op het hoogtepunt van de eindstrijd uit Kickboxer, waarin Van Damme zijn rivaal Tong Po alle hoeken van de ring laat zien, krijgt de zwaarlijvige Gator tijdens het naspelen van de knokpartij plotseling acute ontwenningsverschijnselen. Schuddend en trillend van de hartkloppingen valt hij zijn zus huilend in de armen. Dit is geen kinderspel meer.
In een andere sleutelscène interviewt Zachary zijn broer, en hij vertelt Gator dat hij altijd zijn grote inspiratie is geweest om te gaan acteren. “Meen je dat nou echt?” zegt Gator, zichtbaar aangedaan. “Weet je, ik heb altijd ontzettend veel bewondering voor je gehad,” vervolgt hij, en hij voegt eraan toe: “Ik heb door mijn verslaving leren acteren. Door goed te acteren kon ik drugs bij mensen lospeuteren.” Overigens zit Gator nu weer in de bak. Een fragment van zijn handgeschreven brief aan Zachary wordt geprojecteerd: ‘I am so proud of U.’
Een nieuwe tijd
Your brother. Remember? is een van de vreemdste, maar ook een van de meest ontwapenende voorstellingen die ik in tijden heb gezien. Het is een documentaire in theatervorm, een heel persoonlijk verhaal, en tegelijkertijd ook een feest der herkenning voor iemand die met de kitsch van The Muscles from Brussels is opgegroeid. De voorstelling is vrijwel geheel uit filmbeelden opgebouwd, toch is de theatercomponent onmisbaar. Juist het ongemakkelijke contrast tussen de energieke filmbeelden en de stoïcijns voor zich uit starende, spaarzaam bewegende Oberzan zorgt ervoor dat de voorstelling in het hier en nu blijft.
Dit contrast zorgt voor een prachtige, tragische afsluiting van Your brother. Remember?. Oberzan speelt een akoestische, verstilde versie van het liedje Video killed the radio star, terwijl de credits van de filmbeelden over het projectiescherm rollen. Dit is een iconisch nummer van het obscure Britse new wave bandje The Buggles, waarmee in 1981 de geboorte van muziektelevisiezender MTV werd ingeluid. Na dit historische moment zou de jongerencultuur voorgoed veranderen naar een hypersnelle beeldcultuur. De oude garde had afgedaan en er kwam een nieuwe tijd. Een nieuwe tijd waarin de ooit zo succesvolle, maar nu te gronde gerichte radiostars zoals Gator maar moeilijk hun plaats kunnen vinden.
Your brother. Remember?
Concept, spel, regie: Zachary Oberzan
Met: Gator Oberzan op video
Tekst: Zachary & Gator Oberzan
Productie: a coproduction by Kunstenfestivaldesart, Noorderzon Performing Arts Festival/Grand Theatre Groningen and brut Wien
Première: 9 mei 2010