De Dodo / Cultureel Persbureau (2 juni 2011)
Dat was even knarsetanden voor de Britse theatercritici. De gevierde regisseur Deborah Warner (1959) trok onlangs Richard Brinsley Sheridan’s The School for Scandal uit de kast. Een stuk uit 1777, en een onaantastbaar onderdeel van de Britse theatercanon. Voortbordurend op de stijl van haar eerdere productie Mother Courage (2009) gaf Warner ook aan The School for Scandal – godbetert – een eigenzinnige, hedendaagse draai.
“Met veel video, licht, muziek en kabaal – als een rockconcert, ” grijnst Warner in het kantoor van het Barbican Theatre in Londen. “Mother Courage had een ontzettend populistische, spannende sfeer. Ik houd ontzettend van die arrogante theatraliteit, en die stijl wilde ik voortzetten in The School for Scandal. Voor mij was het de grote uitdaging om de Brechtiaanse theaterstijl van Weimar – die ik via Mother Courage weer had ontdekt – te laten botsen met een achttiende-eeuwse theatertekst.”
[youtube width=”585″ height=”330″]http://www.youtube.com/watch?v=tbzwErveFG8[/youtube]
Dat werd haar niet in dank afgenomen. The Guardian kankerde op de stilistische mengelmoes die Warner van Sheridans scherpe satire op de hypocriete mores van de achttiende-eeuwse Britse hogere klasse had gemaakt. The Telegraph prees de eeuwigheidswaarde van Sheridans stuk – ondanks Warners ‘arrogante en onbeholpen’ productie, die volgens de recensent deed denken aan lomperiken die een elegant oud gebouw onder de graffiti spuiten. Zij stonden niet alleen. The Stage vond het schandalig dat The School for Scandal na drie maanden repeteren nog steeds niet af leek te zijn. En Variety vond dat Warners bombastische productie een dosis van het ADHD-medicijn Ritalin verdiende, terwijl de Evening Standard Warner haar verweet dat ze van de Sheridans subtiele hoofdpersoon Charles Surface een kruising tussen John Galliano en een pop psycholoog had gemaakt. De Financial Times bleef beleefd, en betitelde Warners samengaan van achttiende-eeuwse en hedendaagse elementen als ‘a bit of a mess.’
Zoveel venijn? Dat doet vermoeden dat The School for Scandal een interessante voorstelling is. Dat is ook zo. The School for Scandal is zéér te genieten, juist door de combinatie van subliem teksttoneel in de beste Britse traditie en snelle videoclip-achtige scènes. De voorstelling is binnenkort te zien in de Stadschouwburg. Het wordt haar vijfde productie in Nederland, na The Diary of One Who Vanished (2000), Readings (2007), Happy Days (2008) en Dido and Aeneas (2009).
“Ik heb geprobeerd om een jonger publiek te bereiken door de traditie wat op te schudden,” vertelt Warner. “Bij het opvoeren van oude stukken uit de theatergeschiedenis is het altijd interessant om te zien wat ze in het hier en nu betekenen. De personages in The School for Scandal zijn geobsedeerd met roddels, status en mode. Dat heeft veel parallellen met onze huidige tijd. We zijn ook geobsedeerd door schandalen en reputatie, en er is net zo’n sociale ongelijkheid als in de achttiende eeuw. Een decadente samenleving op z’n laatste benen.”
Bij binnenkomst is publiek getuige van een wilde, MTV-achtige modeshow. Onder begeleiding van een knetterharde housebeat en flikkerende lampen paraderen 21 acteurs over het podium, als arrogante modellen over de catwalk. Hedendaagse kleding is vermengd met achttiende-eeuwse kostuums – à la Vivienne Westwood. Met hun telefoons maken ze foto’s van het publiek.
Ze snuiven coke en drinken champagne, terwijl het decor – bestaande uit verplaatsbare witte panelen met interieurschetsen – door videoprojectie met snelle, graffitiachtige tekstfragmenten wordt beschenen. Een bord wordt naar beneden getakeld met daarop de titel van het eerste bedrijf (vijf in totaal). Bij elke scène- en decorwisseling keren deze woest flamboyante modeshowpassages weer terug.
Het was een hele opgave om de vijftien scènes van het stuk snel en visueel dynamisch achter elkaar te presenteren, vertelt Warner. “Ik wilde een eigentijdse wereld ‘tussen’ de scènes maken, die nét zo veelzeggend moest worden als de scènes met tekst. Die snelle tussenscènes vormen de hartslag van de voorstelling. Ik wil altijd een grote samenleving op het podium zetten – dus probeer ook wat er aan de zijlijnen en tussen de figuranten onderling gebeurt interessant te maken. Dat maakt deze avond mogelijk, en houdt de vaart erin. Zonder die variatie zou ik als kijker sterven in mijn stoel.”
In drie uur rent de cast op hoog tempo door een complexe, moralistische klucht. The School for Scandal toont een kliek van rijke patjepeeërs, verzameld rond de rijke weduwe Lady Sneerwell, die hun tijd vullen met roddels, romances en karaktermoord. Zo passeren de oude Sir Peter Teazle en zijn veel jongere koopzieke vrouw Lady Teazle de revue, naast de Paris Hiltonachtige diva Maria, roddeltante Mrs Candour, de hysterische relnicht en aspirant dichter Sir Benjamin Backbite en zijn maatje Crabtree, en de aalgladde ideale schoonzoon Joseph Surface en zijn vrijzinnige hipster-broer Charles. Allen bijgestaan door hun bedienden.
“The School for Scandal is nogal een rommeltje met veel ingewikkelde verhaallijnen,” zegt Warner. “Maar het was wel honderd jaar lang het meest populaire stuk van Engeland – dé soap van zijn tijd. Toch is het niet zo’n feelgood-gebeuren. Ten eerste omdat de structuur in het eerste deel zó ingewikkeld is dat geen mens het verhaal ontspannen kan volgen. Pas na de pauze krijgt het publiek even de rust om alles te laten bezinken. En er zitten ook erg nare, hypocriete personages in dit stuk. Sir Benjamin is een valse antisemiet. Ik heb die politiek incorrecte grappen er bewust in gelaten omdat het de nare kanten van die vreselijke, oppervlakkige mensen illustreert.”
Opvallend zijn de razendsnelle dialogen en de muzikaliteit in het geweldige spel. De kracht en humor zitten in de compositie van de zinnen, niet zozeer in de situaties zelf – vertelt Warner. “Dat ontdek je door op hoog tempo te spelen anders komt dit stuk totaal niet over. De teksten van Sheridan zijn aanvallend, als Olympisch hardlopen. Toen we begonnen met repeteren ging het allemaal veel te langzaam – écht een lijdensweg. Nu duurt het stuk al 25 minuten korter dan op de première.”
Warner is oprecht verbaasd over de stortvloed van negatieve reacties die The School for Scandal aan haar landgenoten heeft ontlokt. Ze wijt het aan de rotsvaste positie die het stuk in de Britse theatergeschiedenis heeft uitgesleten. “The School for Scandal wordt al honderden jaren op exacte dezelfde gezapige manier uitgevoerd.”
[youtube width=”585″ height=”330″]http://www.youtube.com/watch?v=2b2a2ROzmBA[/youtube]
Die traditie is op sterven na dood, zegt Warner. “Het publiek dat daar nu nog op af komt is stokoud. Het is tijd voor een nieuwe benadering, om ook de jongere generatie enthousiast te maken voor toneelschrijvers zoals Sheridan. Toch is mijn versie verre van revolutionair. Ik ben eigenlijk heel trouw gebleven aan de essentie van het stuk. Daarom vind ik die hysterische reactie van de critici volkomen absurd.”
The School for Scandal / Stadsschouwburg Amsterdam / 24 t/m 26 juni