Het Parool / Kunst & Media (30 maart 2011)
Fotograaf Anoushka van Velzen verwondert zich over de menselijke drang naar ritueel en bedevaart. Haar overzichtstentoonstelling Desire for devotion is nu te zien in de projectruimte van Retort Art Space.
DANIËL BERTINA
Een pelgrim kruipt huilend over de straatstenen van Lourdes, gewapend met een enorme kaars en dikke kniestukken. Een winkeletalage staat vol met reflecterende plastic reli-kitsch, en duizenden mensen zwaaien enthousiast naar de processie van een Mariabeeld. De vervreemdende foto’s van Anoushka van Velzen (Bussum, 1966) tonen mensen, diep verzonken in hun rituelen van aanbidding.
Van Velzen bezocht Katholieke bedevaartsoorden in Frankrijk, Portugal en Nederland, begraafplaatsen en processies in Mexico, heidenen in Engeland, en obsessieve Hello Kitty verzamelaars en Shintotempels in Japan. De overzichtstentoonstelling van haar werk, Desire for devotion, is tot en met 24 april te zien in Retort Art Space aan de Aalsmeerweg.
“Ik heb zelf geen religieuze achtergrond, maar ik ben al heel lang met dit thema bezig,” vertelt Van Velzen. Ze wijst naar haar zwart-wit foto van een muur in de RoXY, bedekt met tientallen Christusbeelden. Een kunstwerk van Peter Giele. “Rituelen van aanbidding bieden houvast en veiligheid. Maar het verbaast me dat mensen bij zo’n diep religieuze gebeurtenis zoals een bedevaart ook allemaal prullaria verzamelen. De kitsch hoort erbij. Zoals de reflecterende Mariabeeldjes, de medaillons, de rozenkransen en kant-en-klare flesjes wijwater. Die details vind ik ontroerend en intrigerend.”
Van Velzen studeerde aan de Akademie Vogue en deed een opleiding grafische vormgeving aan de Rietveld Academie, maar is als fotograaf grotendeels autodidact . In 2008 kwam haar fotoboek Tools of belief uit, met een voorwoord van priester Antoine Bodar. Het leverde haar een aantal projecten op in de Katholieke hoek, waaronder een vierdelig radioprogramma voor de KRO. “Ik heb mijn foto’s in diverse kerken tentoongesteld. Erg leuk dat mijn werk op die sacrale plekken heeft gehangen. Toch probeer ik mijn foto’s los te trekken van hun religieuze context.”
Mensen hebben een onuitwisbare drang om zich als uniek persoon van de rest te onderscheiden, zegt Van Velzen. “Maar we willen tegelijkertijd ook deel uitmaken van een groep, en meedoen in de rituelen die deze groep bevestigen. Dat contrast fascineert me.”
Op veel van de foto’s vallen de hoofden van de geportretteerden nét buiten beeld. Twee vrouwen dragen identieke regenjassen, ongetwijfeld ter plaatse gekocht, elk met een plastic tasje van de souvenirshop van Fátima: het Portugese dorpje waar in 1917 de Maagd Maria verscheen aan drie herderskinderen.
“Een gezichtsuitdrukking is heel bepalend voor het beeld, en dat is lang niet altijd de bedoeling,” legt Van Velzen uit. “Soms moet een foto juist anoniem blijven. Daarmee laat je het ritueel zien, en niet de persoon die het ritueel beleeft. Zo laat je mensen in hun waarde en bewaak je een respectvolle afstand.”
Als fotograaf moet je een beetje boven het onderwerp blijven hangen. “Ik moet altijd oppassen dat ik niet teveel meedoe. Af en toe kom ik er tussen met mijn camera, maar ik wil niet teveel ingrijpen. Daarom ensceneer ik nooit. Wel blijf ik vaak een paar weken op één bepaalde locatie om mooie details te ontdekken. Ik probeer zo vooral mijn eigen verbazing over te brengen.”
Desire for Devotion, t/m 24/4 in Retort Art Space, Aalmeerweg 103